Như thế càng hủy hoại cái nền cũ đi bao nhiêu, thì sự biến đổi lại càng làm
loạn nhân tâm bấy nhiêu, chứ vị tất đã thành được cái thật hay thật đẹp. Đó
là sự chếch lệch không có điều hòa, không có bình hành, trái với cái đạo tùy
thời mà vẫn trung dung của Khổng giáo.
Trung dung là theo thiên lý mà giữ lẽ điều hòa, khiến cho không có điều gì
chếch lệch.
Trung là chính giữa, không lệch về bên nào, dung là bình thường, không
thái quá hay bất cập. Trung dung là cái thể trung bình ở vào thái độ nào
cũng giữ được cái điều hòa, cái bình hành. Cao đến đâu cũng có trung dung,
mà thấp thế nào cũng có trung dung, không ở vào cảnh ngộ nào là không có
trung dung. Song muốn theo cho đúng lẽ trung dung, thì phải biết suốt được
cả cái hơn, cái kém, cái cao, cái thấp, rồi mới phân biệt cái trung bình điều
hòa ở giữa mà theo. Đạo trung dung tức là cái trật tự điều hòa của trời đất.
Đạo ấy có kinh, có quyền, chứ không phải là lúc nào cũng cố chấp một
mực. Khi đáng theo kinh, thì dẫu chết cũng không bỏ kinh, mà khi đáng
theo quyền, thì biết bỏ kinh theo quyền, cốt cho hợp thời, thuận lý thì thôi.
Theo đạo ấy là theo cái tinh thần đạo lý, bao giờ cũng phải lấy thiên lý làm
chừng, chứ không cố chấp điều gì. Người chấp nhất là người trí lự hẹp hòi,
không biết quyền biến cho hợp đạo lý. Mạnh Tử nói rằng: “Sở ố chấp nhất
giả, vị kỳ tặc đạo dã, cử nhất nhi phế bách dã
所惡執一者，為其賊道
也，舉一而廢百也: Cái đáng ghét trong sự chấp nhất, là vì nó làm hại đạo,
làm được một việc bỏ trăm việc” (Mạnh Tử, Tận tâm thượng). Chỉ có người
quân tử mới theo được đạo trung dung, kẻ tiểu nhân không theo được đạo
trung dung. Vì rằng người quân tử tư tưởng hoặc hành vi lúc nào cũng thời
trung, nghĩa là làm việc gì cũng thích hợp thiên lý và phải thời; kẻ tiểu nhân
không trung dung được, vì tiểu nhân chỉ biết có tư tâm, tư dục mà thôi,
không hiểu cái thiên lý chí công chí chính, cho nên dẫu có theo trung dung
cũng là trung dung tiểu nhân, nghĩa là theo tư dục mà làm điều trái đạo, Vậy
nên Khổng Tử nói: “Quân tử trung dung, tiểu nhân phản trung dung. Quân
tử chi trung dung dã, quân tử nhi thời trung; tiểu nhân chi trung dung dã,
tiểu nhân, nhi vô kị đạn dã
君子中庸，小人反中庸。君子之中庸也，君
