Bởi thế cho nên khi xét cái chính trị của Khổng Tử, sách này không nói đến
thuyết ấy.
Kinh Xuân Thu. Kinh Xuân Thu là bộ sách của Khổng Tử làm ra. Ngài
theo lối văn làm sử mà chép truyện nước Lỗ, kể từ Lỗ Ân công đến Lỗ Ai
Công. Trong sách ấy chép cả việc nhà Chu và việc các nước chư hầu.
Xem hình thể bề ngoài thì là một bộ sở biên niên, lời lẽ vắn tắt, lắm chỗ
hình như không có ý nghĩa gì cả, nhưng xét rõ đến tinh thần, thì thật là bộ
sách triết lý về việc chính trị. Mạnh Tử là người đã hiểu rõ nghĩa Kinh Xuân
Thu, nói: “Thi vong nhiên hậu Xuân Thu tác. Kỳ sự tắc Tề Hoàn, Tấn Văn,
kỳ văn tắc sử. Khổng Tử viết: Kỳ nghĩa tắc Khâu thiết thủ chi hỹ
詩亡然後
春秋作。其事則齊桓、晉文，其文則史。孔子曰：其義則丘竊取之矣:
Kinh Thi hết, nhiên hậu Kinh Xuân Thu mới làm ra. Việc ở trong sách Xuân
Thu là việc Hoàn công nước Tề, Văn công nước Tấn, văn trong sách ấy là
văn sử. Nghĩa thì Khổng Tử nói rằng: Khâu này trộm lấy đó vậy (Mạnh Tử:
Ly Lâu hạ)”. Nghĩa là Ngài lấy truyện ở trong các sách nước Tấn, nước Sở,
nước Lỗ mà biểu thị cái ý nghĩa của Ngài muốn bầy tỏ ra. Thời Xuân Thu
bấy giờ xã hội Tàu loạn lạc, vua các nước chư hầu làm nhiều điều bạo
ngược và ai cũng muốn lấn quyền của thiên tử nhà Chu. Ngài không muốn
để sự phê bình phán đoán của Ngài động chạm đến những người quyền thế
đương thời, vả lại cái học sâu xa của Ngài thường là cái học tâm truyền, cho
nên Ngài mượn lối văn làm sử, nói việc đã qua, để ngụ cái vi ý của Ngài.
Sách Trang tử cũng nói ở thiên Thiên hạ rằng: “Xuân Thu dĩ đạo danh phận
春秋以道名分: Sách Xuân Thu là để nói danh và phận”. Vậy cứ theo những
ý kiến của những nhà đại hiền triết đời Chiến Quốc, thì sách Xuân Thu thật
là sách để tâm truyền cái đại nghĩa danh và phận về đường luân lý và chính
trị, chứ không phải là sách chép sử như người thường vẫn hiểu lầm.
Sách Xuân Thu có ba chủ nghĩa là: Chính danh tự, định danh phận, ngụ bao
biếm. Chủ ý của Khổng Tử là tôn vua nhà Chu. Dầu đời bấy giờ các nước
chư hầu có nhiều người không biết đến vua nhà Chu nữa, nhưng Ngài chép
ngay đầu sách là: “Xuân vương chính nguyệt
春王正月: Mùa xuân tháng
giêng vua nhà Chu
” để tỏ cái ý vẫn nhận nhà Chu làm chủ cả thiên hạ. Lệ
