nước Tàu lấy lịch số làm quan trọng, cho là biểu hiệu sự chịu mệnh trời của
nhà làm vua, cho nên về sau cứ hàng năm nhà vua ban lịch ra, để tỏ cái
quyền chính thống thuộc về mình.
Xem Kinh Xuân Thu thì phải biết ý nghĩa và vị trí từng chữ. Mỗi chữ là để
định rõ người tà, người chính, như thiên tử chết thì chép chữ băng
崩, vua
chư hầu chết thì chép chữ hoăng
薨, ông vua đã cướp ngôi, làm sự tiếm
thiết mà chết, thì chép chữ tồ
殂, người làm quan ngay chính chết, thì chép
chữ tốt, người làm quan gian nịnh chết, thì chép chữ tử
死.
Người nào có danh phận chính đáng thì chép rõ chức phẩm và tên tự; người
nào mà danh phận không chính đáng, thì dầu có chức phẩm gì, cũng chỉ
chép có một tên tục mà thôi.
Sự khen chê của Ngài cốt ở những chữ Ngài dùng. Có khi chỉ vì có một chữ
chê mà thành ra tiếng xấu muôn đời, một chữ khen mà được tiếng thơm
thiên cổ. Bởi thế người đời sau bàn Kinh Xuân Thu nói rằng: “Nhất tự chi
bao, vinh ư hoa cổn, nhất tự chi biếm, nhục ư phủ việt
一字之褒，榮於華
袞;一字之貶，嚴於斧鉞: một chữ khen thì vinh hơn cái áo cổn hoa của
vua ban cho, một chữ chê thì nhục hơn phải tội rìu búa.
Vì Khổng Tử thấy đời suy, đạo mờ, các tà thuyết dấy lên, nhưng sự hung
bạo rất nhiều, con giết cha, tôi giết vua, cho nên Ngài lấy làm lo sợ mà làm
ra bộ Xuân Thu, để định cái chính thể, chủ ở sự chính danh, định phận cho
hợp đạo lý và cho rõ sự thưởng phạt.
Sách Xuân Thu là sách định chế độ của quân chủ, Khổng Tử biết rằng trong
một nước không thể không có quyền quân chủ, song Ngài lại sợ rằng những
người giữ quyền quân chủ thường hay lạm dụng thế lực của mình mà làm
những điều tàn bạo. Vậy nên Ngài mới đem cái nghĩa lấy cái nguyên của
dương khí mà thống trị việc Trời, lấy Trời mà thống trị các vua chúa, và bày
tỏ ra một cách đặc biệt ở sách Xuân Thu để hạn chế cái quyền của nhân
quân. Nhưng vì những người làm vua làm chúa đã dễ mấy người hiểu được
rõ cái lẽ thâm viễn siêu việt ấy, cho nên Ngài mới lấy những điều tai dị như
nhật thực, nguyệt thực, hay là sao chổi và sự động đất, v.v. Là những điều
hiển nhiên ai cũng có thể trông thấy được, để cảnh giới những bậc nhân
quân. Ngài muốn những bậc ấy phải lấy những điềm lạ ấy làm kính sợ, mà
