THIÊN VI. MÔN ĐỆ KHỔNG TỬ
Khổng Tử lấy những lời huấn cáo, những tư tưởng và các chế độ của thánh
hiền đời trước làm tông chỉ, rồi đến đem những ý kiến và những điều sở đắc
của Ngài mà dạy bảo các môn đệ. Lối Ngài dạy học là lối truyền miệng. Hễ
ai học điều gì không hiểu hay là nghĩ việc gì không ra thì đem hỏi Ngài.
Ngài sẽ tùy tư chất từng người mà lựa lời ôn hòa chỉ bảo cho. Ai nghe Ngài
giảng dụ điều gì thì ghi nhớ lấy để ngẫm nghĩ mà sửa mình, hoặc để ứng
dụng ở đời. Lối Ngài dạy như thế cho nên có lắm điều như nhân, hiếu,
chính, v.v. Ngài nói với mỗi người một khác. Tuy thế, cái chủ đích sự dạy
dỗ của Ngài bao giờ cũng lấy đạo nhân mà khiến người ta sửa đổi tâm tính
cho thành người quân tử hoàn toàn.
Môn đệ Ngài thì nhiều, song thường nhật thì có độ năm bảy người hoặc vài
ba mươi người theo Ngài học Thi, học Lễ, học Nhạc, hay là học những
nghĩa lý trong sự sinh hoạt ở đời. Số học trò kể tất cả trước sau được hơn ba
nghìn người, nhưng mà những người có tiếng đạo đức và tài giỏi, tinh thông
lục nghệ thì chỉ có bảy mươi hai người, hậu thế gọi là “thất thập nhị hiền”.
Trong 72 người ấy có người nổi tiếng về đường đức hạnh, như thầy Nhan
Uyên, thầy Mẫn tử Khiên, thầy Nhiễm Bá Ngưu, thầy Trọng Cung; có
người nổi tiếng về đường ngôn ngữ, như thầy Tể Ngã, thầy Tử Cống; có
người nổi tiếng về đường chính sự, như thầy Nhiễm Hữu, thầy Quý Lộ; có
người nổi tiếng về đường văn học, như thầy Tử Du, thầy Tử Hạ (Luận Ngữ:
Tiên tiến, XI).
Đại khái, những người có đạo đức và có tài năng mà các sách thường nói
đến là những người này.
Nhan Hồi
顏回淵, tên tự là Uyên, cần mẫn, thức khuya dậy sớm, học Thi,
chuộng Lễ, làm việc gì không lầm lỗi hai lần, nói điều gì không cẩu thả.
Khổng Tử khen là người có nhân. Nhưng ông chỉ sống được có 31 tuổi thì
mất. Khổng Tử lấy làm thương tiếc lắm.
Mẫn Tổn
閔損, tên tự là Khiên 骞. Khổng Tử khen là người có hiếu.
Nhiễm Canh
冉耕, tên tự là Bá Ngưu 伯牛.
