THIÊN VII. CHIẾN QUỐC THỜI ĐẠI: CÁC HỌC PHÁI CỦA
NHO GIÁO
(479-220 trước Tây lịch)
Đời Xuân Thu, tuy các nước chư hầu cường thịnh lên, tranh nhau làm bá
chủ nước Tàu, nhưng nước nào có thế lực vẫn tôn phù nhà Chu và vẫn
mượn tiếng thiên tử mà sai khiến các nước khác. Đến đời Chiến Quốc thì
nước Tàu chia ra làm bảy nước là: Nước Tần
秦, nước Sở 楚, nước Tề 齊,
nước Yên
燕, nước Hàn 韓, nước Triệu 趙, nước Ngụy 魏. Vua những nước
ấy đều xưng vương cả và không ai biết đến nhà Chu nữa. Sự chiến tranh
trong thời ấy lại càng kịch liệt hơn trước và sự loạn ly cũng đến cực điểm
vậy. Song cũng bởi thời cục như thế, cho nên các nhà tư tưởng mới đem
phát huy ra các học thuyết để cứu đời, vì thế thuở ấy Nho giáo, Lão giáo và
Mặc giáo đều chen vai mà thịnh hành lên ở nước Tàu.
Nho giáo thì từ khi Khổng Tử mất rồi, hết ba năm tang chế, các môn đệ mỗi
người đi một nơi. Người thì đi làm quan, người thì về dạy học, đem cái đạo
của Ngài truyền bá ra thiên hạ.
Nay ta không biết đích xác ngay từ lúc đầu Khổng giáo chia ra làm mấy
phái, vì các sách đời ấy không nói rõ. Mãi đến cuối thế kỷ thứ ba trước Tây
lịch kỷ nguyên, tức là hơn hai trăm năm sau Khổng Tử, Hàn Phi mới chép ở
trong thiên Học hiến sách Hàn Phi Tử rằng: “Tự Khổng Tử chi tử dã, hữu
Tử Trương chi nho, hữu Tử Tư chi nho, hữu Nhan thị chi nho, hữu Mạnh thị
chi nho, hữu Tất Điêu thị chi nho, hữu Trọng Lương thị chi nho, hữu Tôn
thị chi nho, hữu Nhạc chính thị chi nho
自孔子之死也，有子張之儒，有
子思之儒，有顏氏之儒，有孟氏之儒，有漆雕氏之儒，有仲良氏之
儒，有孫氏之儒，有樂正氏之儒: Từ Khổng Tử mất rồi, có bọn nho học
của Tử Trương, có bọn nho học của Tử Tư, có bọn nho học của họ Nhan, có
bọn nho học của họ Mạnh, có bọn nho học của họ Tất Điêu, có bọn nho học
của họ Trọng Lương, có bọn nho học của họ Tôn, có bọn nho học của họ
Nhạc Chính”.
