rồi” (Luận Ngữ: Tử Trương XIX). Ý ông muốn điều gì cũng cốt giữ cái tinh
thần, chứ không cần phải câu chấp những điều vụn vặt, miễn là lúc nào
bụng mình cũng thực, đức mình cũng rộng, thì việc mình làm mới hay
được. Vậy nên ông nói: “Chấp đức bất hoằng, tín đạo bất đốc, yên năng vi
hữu? Yên năng vi vô?
執德不弘，信道不篤，焉能為有？焉能為亡？:
Giữ đức không rộng, tin đạo không dày, sao hay là có, sao hay là không?”
(Luận Ngữ: Tử Trương XIX). Cái học của ông rộng rãi, bao dung cả người
hay người dở, cho nên hậu nho cho là cao quá, không vừa tầm cho người
thường theo được. Một hôm có người học trò Tử Hạ đến hỏi ông về việc
giao kết với người. Ông hỏi lại: “Vậy thì Tử Hạ nói thế nào?” Người học
trò trả lời: “Tử Hạ bảo: ‘Khả giả dữ chi, kỳ bất khả giả cự chi’
可者與之，
其不可者拒之: Giao kết với người khá, cự tuyệt với người không khá”.
Ông nói: “Dị hồ ngô sở văn: ‘Quân tử tôn hiền nhi dung chúng, gia thiện
nhi căng bất năng’. Ngã chi đại hiền dư, ư nhân hà sở bất dung? Ngã chi
bất hiền dư, nhân tương cự ngã, như chi hà kỳ cự nhân dã?
異乎吾所聞:
‘
君子尊賢而容眾，嘉善而矜不能’. 我之大賢與，於人何所不容？我之
不賢與，人將拒我，如之何其拒人也？: Khác với cái nghe của ta. Người
quân tử tôn người hiền mà dung mọi người, khen người giỏi mà thương
người không có tài. Nếu ta thật là hiền, thì ai mà chẳng dung được? Nếu ta
không hiền thì người ta cự tuyệt ta, ta còn cự tuyệt được ai nữa?” (Luận
Ngữ: Tử Trương, XIX). Ông có cái khí tượng khoáng đãng như thế, cho nên
thường không hợp với những người như bọn Tăng Tử, Tử Hạ, Tử Du.
Tăng Tử nói: “Đường đường hồ Trương dã, nan dữ tịnh vi nhân hỹ
堂堂乎
張也,難與並為仁矣: Trương là người có tư cách đường đường, nhưng khó
giúp người làm điều nhân vậy” (Luận Ngữ: Tử Trương, XIX).
Tử Du nói: “Ngô hữu Trương dã, vi nan năng dã, nhiên nhi vị nhân
吾友張
也，為難能也，然而未仁: Ta bạn với Trương là vì Trương giỏi không ai
bằng, nhưng chưa phải là bậc nhân” (Luận Ngữ: Tử Trương, XIX).
Hai ông chê Tử Trương chưa thật là bậc nhân, vì cái học của Tử Trương có
phần phóng khoáng thái quá, nhưng hai ông lại tỉ mỉ và câu nệ những điều
tiểu tiết. Như một khi đi điếu người chết, Tăng Tử “tập cừu nhi điếu” (mặc
áo phủ ngoài áo thường đi điếu) mà Tử Du thì “tích cừu nhi điếu” (mặc áo
