NHO GIÁO - Trang 172

Cái đạo của bậc đại học là ở sự làm cho sáng cái đức sáng, ở sự thân yêu
người, ở sự đến chí thiện mới thôi. Có biết đến cùng thì sau mới có định,
định thì sau mới có thể tĩnh, tĩnh thì sau mới có thể yên, yên thì sau mới có
thể tư lự tinh tường, tư lự tinh tường thì sau mới có thể được cái hay, cái
phải. Vật có gốc, ngọn, sự có cuối, có đầu, biết rõ trước, sau thì gần đạo
vậy.
Đời xưa người muốn làm sáng cái đức sáng ở thiên hạ, thì trước phải trị
nước mình; người muốn trị nước mình, thì trước phải tề nhà mình, người
muốn tề nhà mình, thì trước phải sửa thân mình; người muốn sửa thân
mình, thì trước phải chính cái tâm của mình; người muốn chính cái tâm của
mình, thì trước phải làm cho tinh thành cái ý của mình; người muốn làm
cho tinh thành cái ý của mình, thì trước phải biết đến chỗ cùng cực. Biết
đến chỗ cùng cực là ở sự suốt tới chỗ uyên thâm của sự vật.
Suốt tới chỗ uyên thâm của sự vật, thì sau mới biết đến chỗ cùng cực; biết
đến chỗ cùng cực, thì sau cái ý mới tinh thành; cái ý đã tinh thành, thì sau
cái tâm mới chính; cái tâm đã chính, thì sau cái thân mới tu, cái thân đã tu,
thì sau nhà mới tề; nhà đã tề, thì sau nước mới trị; nước đã trị thì sau thiên
hạ mới bình.
Từ đấng thiên tử cho đến kẻ thứ nhân, ai cũng phải lấy sự sửa mình làm
gốc. Cái gốc loạn mà cái ngọn trị thì chưa có vậy; cái gốc mình đáng hậu
mà bạc, cái ngọn mình đáng bạc mà hậu, là chưa có bao giờ”.
Tăng Tử đem những lời trong Kinh Thư và Kinh Thi mà diễn thêm cho rõ
cái ý của Khổng Tử vừa nói ở trên để dạy học trò. Sau khi ông mất rồi, học
trò mới chép ra thành mươi chương nữa. Trong mười chương ấy thì bốn
chương đầu nói tóm ba cái cương lĩnh là minh minh đức, thân dân, chỉ ư chí
thiện, còn sáu chương sau nói kỹ tám điều mục là cách vật, trí tri, thành ý,
chính tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Chương thứ năm thích rõ
nghĩa sự cách vật và trí tri, song chương ấy về sau mất mát, người ta đem
cái ý của Trình tử đời nhà Tống mà bổ thêm vào. Chương thứ sáu nói sự giữ
cái ý của mình cho thành.
Nói rút lại, chủ đích sự học của người ta là đem cái đức sáng của Trời phú
cho mà sửa mình cho hoàn toàn, rồi mới trị được người. Muốn sửa mình thì