do thoan thủy dã, quyết chư đông phương, tắc đông lưu, quyết chư tây
phương, tắc tây lưu
性，猶湍水也，決諸東方則東流，決諸西方則西流:
Tính như nước chảy, khiến chảy về phương đông, thì chảy về phương đông,
khiến chảy về phương tây, thì chảy về phương tây”. Vậy tính không phân
thiện hay bất thiện gì cả (Cáo tử, thượng).
Mạnh Tử phản đối những ý kiến ấy và nói: “Nếu sinh hoạt ở đời là tính, thì
tính con chó cũng như tính con trâu, tính con trâu cũng như tính người hay
sao? Nếu ví tính như cây kỷ, cây liễu, nhân nghĩa như cái chén, cái thìa, thì
có chặt đẽo cây kỷ, cây liễu mới làm được cái chén, cái thìa, cũng như phải
chặt đẽo người ta mới làm được việc nhân, việc nghĩa. Như thế chẳng hại
cho nhân nghĩa lắm ru? Nếu ví tính như nước, thì tuy nước không phân
đông, tây, nhưng có phân cao, thấp không? Tính người ta làm lành như
nước chảy xuống chỗ thấp vậy: Người không ai là không thiện, nước không
lúc nào là không chảy xuống chỗ thấp (Nhân tính chi thiện dã, do thủy chi
tựu hạ dã. Nhân vô hữu bất thiện, thủy vô hữu bất há
人性之善也，猶水之
就下也。人無有不善，水無有不下). Giá có vẩy lên thì nước có thể té lên
quá trán, ngăn lại thì có thể ở trên núi được. Đó là bị cái thế ép, chứ không
phải là cái tính của nước. Tính người cũng vậy, có thể khiến làm điều bất
thiện được”.
Ông giải rõ cái nghĩa tại sao mà nói là tính thiện: “Nải nhược kỳ tình
, tắc
khả dĩ vi thiện hỹ, nãi sở vị thiện dã. Nhược phù vi bất thiện, phi tài chi tội
dã
乃若其情，則可以為善矣，乃所謂善也。若夫為不善，非才之罪也:
Cứ theo cái bản năng của người ta, thì ai cũng có thể làm lành, cho nên mới
nói là thiện. Nếu có làm điều bất thiện là không phải cái tội ở cái bản năng
của người ta”. “Người ta ai cũng có lòng trắc ẩn, ai cũng có lòng tu ố, ai
cũng có lòng cung kính, ai cũng có lòng thị phi. Lòng trắc ẩn là nhân, lòng
tu ố là nghĩa, lòng cung kính là lễ, lòng thị phi là trí. Nhân nghĩa, lễ, trí,
không phải là ở ngoài mà đúc lên đâu, ta vốn có sẵn cả, chỉ vì không nghĩ
đến mà thôi. Cho nên nói rằng: ‘Tìm thì thấy, bỏ thì mất’. Có người hay hơn
hoặc dở hơn gấp hai, gấp năm, gấp không kể được, đều là vì không biết
dùng hết cái bản năng của mình vậy. Năm được mùa, thì con em làm điều
