Đã nói ở trên rằng Mạnh Tử nói tính thiện là nói cái bản ngnyên tinh thần,
tức là cái thiên lý của Trời phú cho, chứ không phải là nói cái tính gồm cả
tình dục của người ta.
Những nhà tâm lý học nay xét cái tính của khí chất, cho nên mới nói cái
tính của người ta có sẵn cả thiện đoan và ác đoan. Thiện đoan là lòng vị tha
bác ái, lòng yêu sự hay, sự đẹp và sự thực; ác đoan là lòng vị kỷ, lòng thị
dục, v.v. Theo cái học ngày nay thì người thiện hay ác là tùy cái giáo dục,
cái tập quán và cái hoàn cảnh làm cho thiện đoan phát triển ra, hay là ác
đoan bành trướng lên.
Cùng một chữ tính, song chữ tính của ta dùng có nghĩa khác. Nếu xét không
kỹ thì ta không hiểu rõ cái thuyết của Mạnh Tử.
Mạnh Tử sở dĩ nói tính thiện là vì tin có cái thiên lý chí thiện, mà tính
người ta là một phần thiên lý ấy, tất là phải thiện. Sự giáo dục phải lấy cái
thiện căn ấy làm căn bản, rồi giữ cho nó không mờ tối đi và trau dồi cho nó
phát triển ra mà thành người lành, người tốt. Nếu nói rằng người có tính ác,
hay là không thiện không ác, thì không hợp với cái thuyết thiên lý chí thiện,
và về đường giáo dục tất phải dùng cái sức mạnh ở ngoài mà ép người ta
làm điều lành, bỏ điều ác, như thế lại thành ra một lối giáo dục khổ khắc,
không tự nhiên nữa. Thiết tưởng đó là toàn thể học thuyết của Mạnh Tử căn
cứ ở tính thiện của Trời phú cho người ta.
Tâm. Mạnh Tử cho tính là bản nguyên của Trời phú cho tức là thiên lý chí
linh, chí diệu. Bởi cái lý tưởng ấy mà ông lập ra cái tâm học triết lý rất cao.
Ông cho là người có tính ấy, tất là có tâm ấy. Tâm với tính là một vậy. Tâm
là phần chủ tể trong người ta. Hễ hiểu rõ cái tâm, thì ta biết rõ cái tính, biết
rõ cái tính, thì biết rõ trời đất và vạn vật, tức là cách vật tri tri đó vậy. Ông
nói rằng: “Tận kỳ tâm giả, tri kỳ tính dã. Tri kỳ tính tắc tri thiên hỹ. Tồn kỳ
tâm, dưỡng kỳ tính, sở dĩ sự thiên dã. Yểu, thọ bất nhị, tu thân dĩ sĩ chi, sở
dĩ lập mệnh dã
盡其心者，知其性也。知其性，則知天矣。存其心，養
其性，所以事天也。夭壽不貳，修身以俟之，所以立命也: Biết hết cái
tâm của mình là biết cái tính của mình vậy. Biết cái tính của mình là biết
trời vậy. Giữ cho còn cái tâm của mình, nuôi cái tâm của mình, là để thờ
