cho còn cái tâm” (Ly Lâu, hạ). Giữ lấy cái tâm rồi nuôi nó lên cho càng
ngày càng sáng suốt. Muốn nuôi cái tâm thì không gì bằng quả dục:
“Dưỡng tâm mạc thiện ư quả dục. Kỳ vi nhân dã quả dục, tuy hữu bất tồn
yên giả, quả hỹ. Kỳ vi nhân dã đa dục, tuy hữu tồn yên giả, quả hỹ
養心莫
善於寡欲。其為人也寡欲，雖有不存焉者，寡矣。其為人也多欲，雖
有存焉者，寡矣: Nuôi cái tâm thì không gì hay hơn quả dục. Làm người
mà quả dục thì tuy có người không giữ được cái tâm, nhưng ít lắm. Làm
người mà đa dục, thì tuy có người giữ được cái tâm, nhưng cũng ít lắm”
(Tận tâm, hạ).
Cái tâm của Mạnh Tử nói đây là cái lương tâm của người ta. Có lương tâm
thì mới biết điều nhân, điều nghĩa, lẽ phải, lẽ trái. Có lương tâm là có lương
năng và lương tri, tức là cái giỏi, cái biết rất tự nhiên, rất mẫn tiệp. “Nhân
chi sở bất học nhi năng giả, kỳ lương năng dã. Sở bất lự nhi tri giả, kỳ
lương tri dã
人之所不學而能者，其良能也。所不慮而知者，其良知也:
Người không học mà giỏi là lương năng; không suy nghĩ mà biết là lương
tri”. Hãy xem như đứa trẻ con ẵm trên tay, không đứa nào là không biết yêu
cha mẹ nó. Đến lúc lớn lên, không đứa nào là không biết kính anh nó. Thân
yêu cha mẹ là nhân, kính trọng kẻ huynh trưởng là nghĩa. Khắp trong thiên
hạ đâu đâu cũng thế. Vậy nhân nghĩa là vốn có sẵn trong lương tâm của
người ta. Chỉ vì ta đắm đuối vào vật dục, cho nên cái lương tâm mới mờ tối
đi, thành thử ta bỏ mất nhân nghĩa. Bởi thế cho nên người quân tử lấy sự
giữ cái tâm hồn nhiên thuần hậu như cái tâm của đứa trẻ con làm quý. “Đại
nhân giả, bất thất kỳ xích tử chi tâm giả dã
大人者，不失其赤子之心者
也: Bậc đại nhân không bỏ mất cái tâm hồn nhiên của đứa con đỏ” (Ly Lâu,
hạ).
Theo lý thuyết ấy thì sự học vấn cần nhất là phải tìm lấy cái tâm của mình
đã để sổ ra mất. Người ta để con gà, con chó sổ ra thì biết đi tìm về, lẽ nào
mình để cái tâm của mình sổ ra mà không tìm hay sao? Bởi vậy Mạnh Tử
nói: “Học vấn chi đạo vô tha, cầu kỳ phóng tâm nhi dĩ hỹ
學問之道無他，
求其放心而已矣: Cái đạo học vấn không có điều gì khác, chỉ có tìm cái
tâm đã sổ ra mà thôi” (Cáo tử, thượng). Sự: “cầu kỳ phóng tâm” của Mạnh
Tử cũng như sự: “tịch nhiên bất động, cảm nhi toại thông thiên hạ chi cố
寂
