hiền giả đời trước để làm chứng, như lời Thành Nghiễn bảo Tề cảnh công
rằng: “Bỉ trượng phu dã, ngã trượng phu dã, ngô hà úy bỉ tai!
彼丈夫也，
我丈夫也，吾何畏 彼哉!: Thánh hiền là trượng phu, ta là trượng phu, ta
sợ gì không được như thánh hiền!”; và lời Nhan Hồi nói rằng: “Thuấn hà
nhân dã, dư hà nhân dã, hữu vi giả diệc nhược thị
舜何人也？予何人也？
有為者亦若是: Vua Thuấn là người nào, ta là người nào, ai theo đạo mà
làm, thì cũng thế cả” (Đằng Văn Công, thượng). Thánh nhân là bậc hoàn
toàn trong vạn vật, mà ta với thánh nhân là đồng một thể, thì cái phần tinh
tú của vạn vật đều đủ cả ở trong mình ta. Nếu ta tự xét mình ta mà tu dưỡng
lấy cái căn bản, thì sự học không phải tìm ở đâu xa. Ông nói: “Vạn vật giai
bị ư ngã hỹ. Phản thân nhi thành, lạc mạc đại yên; cưỡng thứ nhi hành, cầu
nhân mạc cận yên
萬物皆備於我矣，反身而誠，樂莫大焉。 強恕而
行，求仁莫近焉: Muôn vật đều đủ cả ở trong người ta vậy. Ta tự xét mình
ta mà thành thực thì có vui thú nào lớn hơn nữa. Ta cố sức làm điều lành,
như ta muốn người làm cho ta, thì tìm cái nhân có gì gần hơn nữa” (Tận
tâm, thượng).
Người đã như nhau cả, thì sao lại có đại nhân và tiểu nhân? Mạnh Tử trả
lời; “Thể hữu quý, tiện, hữu tiểu, đại. Vô dĩ tiểu hại đại, vô dĩ tiện hại quý,
Dưỡng kỳ tiểu giả vi tiểu nhân; dưỡng kỳ đại giả vi đại nhân
體有貴賤，
有小大。無以小害大，無以賤害貴。養其小者為小人;養其大者為大
人: Trong thân thể người ta có phần quý, có phần tiện, có phần lớn, có phần
nhỏ, đừng lấy phần nhỏ hại phần lớn, đừng lấy phần tiện hại phần quý.
Nuôi phần nhỏ thì làm tiểu nhân, nuôi phần lớn thì làm đại nhân”. Phần lớn
là tâm của mình, phần nhỏ là tai mắt của mình. “Tai mắt của người ta không
phải để suy nghĩ, mà lại hay bị ngoại vật che tối, và chỉ là vật nọ giao với
vật kia rồi tiếp dẫn nhau mà thôi. Tâm là để suy nghĩ. Suy nghĩ thì được,
nghĩa là biết rõ đạo lý. Không suy nghĩ thì không được, nghĩa là không biết
đạo lý. Trong những cái của Trời phú cho ta, trước hết ta phải gây dựng lấy
cái lớn, thì cái nhỏ không lấn lên được, bởi thế mới làm đại nhân”. Ý Mạnh
Tử là cho cái phẩm giá tôn quý của người ta chỉ ở cái tâm để tư tưởng mà
thôi. Ngoài cái tâm ra thì không có gì đáng quý cả. Bởi vậy ông nói: “Hữu
thiên tước giả, hữu nhân tước giả. Nhân, nghĩa, trung, tín, lạc thiện bất
