quyện, thử thiên tước dã. Công khanh, đại phu, thử nhân tước giả
有天爵
者，有人爵者。仁義忠信，樂善不倦，此天爵也。公卿大夫，此人爵
也: Có cái tước của Trời cho, có cái tước của người cho. Nhân, nghĩa, trung,
tín, vui làm điều lành không mỏi là cái tước của Trời cho; công khanh, đại
phu là cái tước của người cho”. “Người đời xưa lo sửa cái thiên tước, thì cái
nhân tước theo sau. Người đời nay lo sửa cái thiên tước để cầu lấy cái nhân
tước, khi đã được cái nhân tước rồi thì bỏ cái thiên tước, như thế thật là mê
hoặc lắm vậy, sau thành ra mất hết cả”. “Lòng muốn cái tôn quý thì ai ai
cũng như nhau cả. Thế mà người ta ai cũng có cái tôn quý ở trong mình
mình mà không nghĩ đến. Cái tôn quý của người ta cho không phải là thật
tôn quý, những người mà người Triệu Mạnh
đã cho được tôn quý thì
người Triệu Mạnh có thể làm cho đê tiện được” (Cáo tử, thượng). Vậy ta
nên cầu cái tôn quý của Trời cho, tức là ta cầu lấy nhân nghĩa đạo lý để làm
cho tôn cái phẩm giá của ta. Cái phẩm giá ấy không ai cho được ta mà cũng
không ai cướp được của ta. Song muốn có cái phẩm giá ấy, thì tự ta phải tìm
lấy, chứ nếu ta tự hại, tự bỏ đi, thì không bao giờ có được. Vậy nên mới nói:
“Tự bạo giả, bất khả dữ hữu ngôn dã; tự khi giả, bất khả dữ hữu vi dã
自暴
者，不可與有言也；自棄者，不可與 有為也: Không thể nói chuyện
được với người tự hại mình; không thể làm điều lành được với người tự bỏ
mình”. “Nói không phải lễ nghĩa, gọi là tự hại mình. Thân ta không ở chỗ
nhân, không theo điều nghĩa, gọi là tự bỏ mình, Nhân cái nhà của người ta ở
yên, nghĩa là con đường chính của người ta đi. Bỏ vắng cái nhà yên mà
không ở, bỏ con đường chính mà không đi, thế có thảm không?” (Ly Lâu,
thượng).
Người ta làm điều nhân, điều nghĩa, cũng như người đi trên rừng, có đi luôn
thì mới thành đường được. Cho nên mới nói: “Sơn kinh chi khê gian, giới
nhiên dụng chi nhi thành lộ. Vi gian bất dụng, tắc mao tắc chi hỹ
山徑之蹊
間，介然用之而成路.為間不用，則茅塞之矣: Ở giữa khoảng rừng núi,
chỗ nào đi luôn thì thành đường. Hễ bỏ vắng không đi, thì cỏ mọc lấp mất”
(Tận tâm, hạ). Người học giả cũng thế, lúc nào cũng phải để chí mà làm
điều nhân, điều nghĩa. Phải biết rằng: “Sát nhất vô tội, phi nhân dã; phi kỳ
