cách “Thiện dưỡng hạo nhiên chí khí
善養浩然之氣: Khéo nuôi cái khí hạo
nhiên” (Công Tôn Sửu, thượng).
Nuôi cái khí hạo nhiên thì phải thế nào? Phải làm luôn luôn những việc hợp
nghĩa lý, nhưng cứ theo lẽ tự nhiên mà làm, không sao nhãng, không gián
đoạn lúc nào, mà cũng không mong cho chóng thành hiệu. Làm như thế, thì
cái khí hạo nhiên ấy càng ngày càng tươi tốt thêm ra, cho nên mới nói: “Thị
tập nghĩa sở sinh giả, phi nghĩa tập nhi thủ chi dã
是集義所生者，非義襲
而取之: Là để nghĩa họp lại mà sinh ra, chứ không phải lấy nghĩa mà chụp
lấy được”. Nghĩa là cứ theo đạo nghĩa để nuôi cái khí hạo nhiên, rồi khí ấy
tự nó sinh nó ra, chứ không phải lấy cái nghĩa mà chụp lấy khí ấy.
Bởi vậy cho nên mới nói: “Tất hữu sự yên, nhi vật chính, tâm vật vong, vật
trợ trưởng dã
必有事焉，而勿正，心勿忘，勿助長也: Ắt có việc vậy,
mà chớ cho là được ngay, tâm chớ quên, chớ trợ trưởng vậy” (Công Tôn
Sửu, thượng). Nghĩa là có công việc thì chớ cho là được ngay, phải thận
trọng để tâm đến luôn, nhưng cũng đừng mong chóng tốt, chóng hay, thì rồi
tự khắc nó tốt và hay.
Có việc mà bỏ sao nhãng hay là muốn cho chóng tốt, chóng hay, thì lại là
làm hại cái khí hạo nhiên. Đừng bắt chước như một người nước Tống lo cây
lúa mọc không được chóng lớn, đem nhổ gốc lên cho cao, thành ra lúa chết
cả.
Sự tu dưỡng cũng vậy, cứ phải từ từ mà nuôi cái khí hạo nhiên lên cho tốt.
Đừng bỏ quên, đừng vội vàng, thì ắt có ngày trông thấy cái hiệu quả mỹ
mãn.
Tự đắc. Cái học của Mạnh Tử là cần phải theo thiên lý mà tự cường tự
động, để cầu lấy sự tự đắc, nghĩa là cầu lấy được cái vui về đạo. Cho nên
nói rằng: “Quân tử thâm tháo chi dĩ đạo, dục kỳ tự đắc chi dã, Tự đắc chi,
tắc cư chi yên; cư chi yên, tắc tư chi thâm: tư chi thâm, tắc thủ chi tả hữu,
phùng kỳ nguyên; cố quân tử dục kỳ tự đắc chi dã
君子深造之以道，欲其
自得之也。自得之，則居之安;居之安則資之深;資之深則取之左右，
逢其原;故君子欲其自得之也: Quân tử theo đạo mà hiểu cho sâu cái đạo,
là muốn tự mình riêng được cái vui về đạo. Đã tự mình riêng được cái vui
