về đạo, thì ở với đạo lúc nào cũng yên; đã ở với đạo lúc nào cũng yên thì
cái vốn sẵn có nhiều; cái vốn sẵn có nhiều, thì lấy ở bên tả, bên hữu, chỗ
nào cũng nhằm cái gốc; cho nên quân tử muốn tự mình riêng được cái vui
về đạo” (Ly Lâu, hạ). Ai muốn được cái vui về đạo ấy thì tự mình phải cố
gắng rèn tập và suy nghĩ sâu xa, để hiểu cho rõ cái đạo. Đã hiểu rõ được cái
đạo, thì tự khắc được cái vui về đạo. Cũng vì thế cho nên những người cực
khổ hay bị những cảnh gian nan bất buộc phải suy nghĩ luôn, thường là
người hiểu suốt đến cái đạo. Bởi vậy mới nói rằng: “Nhân chi hữu đức, tuệ,
thuật, trí giả, hằng tồn hồ chẩn tật. Độc cô thần, nghiệt tử, kỳ tháo tâm dã
nguy, kỳ lự hoạn dã thâm, cố đạt
人之有德慧術知者，恒存乎疢疾。獨孤
臣，孽子，其操心也危，其慮患也深，故達: Những người có đức, tuệ,
thuật, trí, thường là bởi có hoạn nạn khổ sở. Chỉ có những kẻ cô thần,
nghiệt tử
lúc nào cũng cầm cái lòng như nguy hiểm lắm, cái bụng lo nghĩ
sâu xa, cho nên mới đạt được sự lý” (Tận tâm, thượng). Người cố lo nghĩ
thì cái tâm mới mở rộng ra, cái trí mới sáng suốt, mới biết được rõ các mối
đạo lý. Bởi thế cho nên sự học phi tự mình phải cố gắng mà hiểu lấy, thì sự
dạy bảo dẫu thế nào cũng không có ích gì.
Sự giáo hối. Mạnh Tử nói: “Nhân chi hữu đạo dã, bão thực, noãn y, dật cư
nhi vô giáo, tắc cận ư cầm thú
人之有道也，飽食暖衣，逸居而無教，則
近於禽獸: Người ta tuy có đạo lý, nhưng cứ ăn no, mặc ấm, ngồi rồi mà
không dạy bảo, thì gần như giống cầm thú”. Thánh nhân đời trước lấy điều
ấy làm lo, đặt quan tư đồ coi việc giáo hóa, dạy cho dân biết rõ nhân luân,
để cha con có tình thân, vua tôi có nghĩa, vợ chồng phân biệt, lớn trẻ có trật
tự, bầu bạn có tin (Đằng Văn Công, thượng).
Những điều luân thường đạo lý tuy không phải là điều khó, song vì người
đời thường không suy xét: “Hành chi nhi bất trứ yên, tập hỹ nhi bất sát yên,
chung thân do chi, nhi bất chi kỳ đạo giả, chúng dã
行之而不著焉，習矣
而不察焉，終身由之而不知其道者，眾也: Nhiều người làm mà không
biết, tập quen mà không xét, suốt đời theo mà không rõ cái đạo” (Tận tâm,
thượng). Thành thử: “Đạo tại nhĩ, nhi cầu chư viễn; sự tại dị, nhi cầu chư
nan
道在邇，而求諸遠；事在易，而求諸難: Đạo ở gần mà đi tìm ở xa;
