điều gì, thì phải chuyên tâm trì chí mà theo cho đúng những cái quy mô đã
định.
Mạnh Tử cho sự giáo hối có nhiều lối. Ông nói: “Giáo diệc đa thuật hỹ, dư
bất tiết chi giáo hối giả, thị diệc giáo hốt chi nhi dĩ hỹ
教亦多術矣。予不
屑之教誨也者，是亦教誨之而已矣: Dạy cũng có nhiều thuật, có người ta
không thèm dạy bảo cho, ấy cũng là dạy bảo đó vậy” (Tận tâm, thượng).
Thường thì người quân tử có năm cách dạy người là: Hữu như thời vũ hóa
chi giả, hữu thành đức giả, hữu đạt tài giả, hữu đáp vấn giả, hữu tư thục
ngải giả
有如時雨化之者，有成德者，有達財者，有答問者，有私淑
艾者: Có cách như trời mưa xuống mà hóa đi, có cách là cho thành tựu cái
đức, có cách làm cho đạt cái tài, có cách trả lời cho những câu hỏi, có cách
học riêng với một người mà thành” (Tận tâm, thượng).
Cái phương pháp giáo hối của người quân tử cốt ở sự chỉ dẫn cho người ta
để ai thích học thì tự phải cố gắng mà học lấy. Cho nên mới nói: “Quân tử
dẫn nhi bất phát, dược như dã. Trung đạo nhi lập, năng giả tòng chi
君子
引而不發，躍如也。中道而立，能者從之: Quân tử dạy người như dạy
bắn, chỉ kéo thẳng cái dây cũng mà không buông tên ra. Tuy không dạy cho
biết hết cái hay, nhưng cái lý sở đắc đã hoạt động như là nhẩy nhót ở trước
mặt vậy. Cứ giữa đạo mà đứng, ai theo được thì theo” (Tận tâm, thượng).
Cái phương pháp của Mạnh Tử có nhiều điều rất thích hợp với phép sư
phạm ngày nay. Ông nói: “Bác học nhi tường thuyết chi, tương dĩ phản
thuyết ước dã
博學而詳說之，將以反說約也 : Học rộng mà phân giải ra
cho rõ ràng rồi nói lại mà tóm hết cả các đại yếu”. Phàm sự học là chủ ở cái
tinh thần hoạt động và học điều gì thì phải suy nghĩ mà phê bình cho hợp lý,
chứ không phải cứ nhắm mắt mà theo sách: “Tận tín thư bất như vô thư
盡
信書，則不如無書: Đọc sách mà tin cả ở sách, thì không bằng không có
sách” (Tận tâm, hạ).
Người quân tử bao giờ cũng phải học, không lúc nào dám tự cậy mình là
hoàn toàn, không cần phải học gì nữa. Cho nên nói rằng: “Nhân chi hoạn,
tại hiếu vi nhân sư
人之患，在好為人師: Cái bệnh của người ta là ở sự
thích làm thầy người ta” (Ly Lâu, thượng). Nếu mình cho là tự mãn tự túc
