chỉ muốn đi dạy người, chứ không học nữa là một điều rất dở. Vì người như
thế thì còn tiến hóa sao được?
Người đi học thì trước hết phải giữ mình cho chính rồi mới sửa được người,
“Uổng kỷ giả, vị hữu năng trực nhân giả dã
枉己者，未有能直人者也:
Mình cong queo không thể nào sửa cho người ngay thẳng được”. Vậy muốn
sửa mình thì phải có lòng sỉ, nghĩa là biết xấu hổ về việc mình làm điều bậy.
Ông nói: “Sỉ chi ư nhân, đại hỹ. Vi cơ biến chi xảo giả, vô sở dụng sỉ yên.
Bất sỉ bất nhược nhân, hà nhược nhân hữu?
恥之於人大矣。為機變之巧
者，無所用恥焉。不恥不若人，何若人有？: Lòng biết xấu hổ đối với
người ta là quan trọng lắm. Người mà khéo dùng cơ mưu, quyền biến để lừa
dối người ta là không biết nghĩ đến cái lòng biết xấu hổ vậy. Không bằng
người ta mà không biết xấu hổ, thì có bằng người ta sao được”. Bởi vậy cho
nên: “Nhân bất khả dĩ vô sỉ. Vô sỉ chi sỉ, vô sỉ hỹ
人不可以無恥。無恥之
恥，無恥矣: Người ta không thể không có lòng xấu hổ về điều mình làm
bậy. Nếu ai đã có lòng biết xấu hổ về điều vô sỉ, thì không có điều gì đáng
xấu hổ nữa” (Tận tâm, thượng).
Về đường giáo dục, Mạnh Tử cho cái tập khí của hoàn cảnh có thể cảm hóa
được tâm tính người ta. Ông nói: “Cư di khí, dưỡng di thể, đại tai cư hồ!
居
移氣，養移體，大哉居乎!: Chỗ ở biến đổi cái khí tượng, sự ăn uống biến
đổi cái thân thể, chỗ ở quan trọng lắm vậy ôi!” (Tận tâm, thượng).
Nói về cách xem xét người ta thì Mạnh Tử cho là không gì bằng trông ở
con mắt. Con mắt là cái gương phản chiếu cái tinh thần ra ngoài. Cho nên
nói rằng: “Tồn hồ nhân giả, mạc lương ư mâu tử. Mâu tử bất năng yểm kỳ
ác. Hung trung chính, tắc mâu tử liệu yên; hung trung bất chính, tắc mầu tử
mạo yên. Thính kỳ ngôn dã, Quan kỳ mâu tử, nhân yên sưu tai!
存乎人者，
莫良於眸子，眸子不能掩其惡。胸中正，則眸子瞭焉；胸中不正，則
眸子眊焉。聽其言也，觀其眸子，人焉瘦哉!: Cái còn ở trong người ta
chẳng gì thật bằng con ngươi. Vì rằng con ngươi không thể giấu được cái ác
của người ta. Trong bụng ngay thẳng thì con ngươi trông sáng tỏ rõ ràng;
trong bụng tà khúc, thì con ngươi mờ đục tối tăm. Khi nghe lời nói mà xem
con ngươi thì không giấu được người vậy” (Ly Lâu, thượng).
