chí của mình, uy quyền võ lực không thể làm cho khuất được cái khí của
mình, ấy thế mới gọi là đại trượng phu” (Đằng Văn Công, hạ). Chỗ ở rộng
trong thiên hạ là nhân, ngôi chính trong thiên hạ là lễ, đường lớn trong thiên
hạ là nghĩa.
Người quân tử bao giờ cũng “Ngưỡng bất quý ư thiên, phủ bất tạc ư nhân
仰不愧於天，俯不怍於人: Ngưỡng lên không xấu với Trời, cúi xuống
không thẹn với người” (Tận tâm, thượng). “Cùng bất thất nghĩa, đạt bất ly
đạo
窮不失義，達不離道: Cùng khổ không mất nghĩa, hiển đạt không lìa
đạo. Khi đắc chí ra đương việc nước, thì đem cái ơn rải khắp muôn dân;
không gặp thời, không làm được gì, thì sửa mình cho rõ ra ở đời. “Cùng tắc
độc thiện kỳ thân, đạt tắc kiêm thiện thiên hạ
窮則獨善其身；達則兼善天
下: Cùng khổ thì một mình mình làm hay cho mình, hiển đạt thì làm hay
cho cả thiên hạ” (Tận tâm, thượng).
Người quân tử phải biết phân biệt thực giả để hành động cho hợp đạo trung.
“Phi lễ chi lễ, phi nghĩa chi nghĩa, đại nhân phất vi
非禮之禮，非義之
義，大人弗為: Lễ không phải là lễ, nghĩa không phải là nghĩa, bậc đại
nhân không làm” (Ly lâu, hạ). Đạo làm người quý nhất là nhân với nghĩa,
dẫu đến bậc vua có quyền thế mà không có nhân nghĩa cũng là khinh, cho
nên người quân tử không thấy người giàu sang mà muốn, không thấy mình
nghèo hèn mà sợ, “Bỉ dĩ kỳ phú, ngã dĩ ngô nhân, bỉ dĩ kỳ tước, ngã dĩ ngô
nghĩa, ngô hà khiểm hồ tai!
彼以其富，我以吾仁；彼以其爵，我以吾
義，吾何慊乎哉!: Kẻ kia cậy ở cái giàu có của nó, ta đây cậy ở cái nhân
của ta, kẻ kia cậy ở cái tước của nó, ta đây cậy ở cái nghĩa của ta, có điều gì
bất mãn vậy thay!” (Công Tôn Sửu, hạ). Người quân tử tôn quý cái đạo, chứ
không chuộng cái thế lực. “Lạc kỳ đạo nhi vong nhân chi thế
樂其道而忘
人之勢: Vui về cái đạo của mình mà quên cái thế lực của người ta” (Tận
tâm, thượng).
Người ta phải biết thế nào là nhân, thế nào là nghĩa. “Nhân giai hữu sở bất
nhẫn, đạt chi ư kỳ sở nhẫn, nhân dã; nhân giai hữu sở bất vi, đạt chi ư kỳ
sở vi, nghĩa dã
人皆有所不忍，達之於其所忍，仁也；人皆有所不為，
達之於其所為，義也: Người ta ai cũng có điều bất nhẫn, đem điều bất
nhẫn ấy mà thi ra ở những điều mình sở nhẫn, thế là nhân; người ta ai cũng
