đạo, thì kẻ nhỏ làm tôi tớ kẻ lớn, kẻ yếu làm tôi tớ kẻ mạnh. Hai điều ấy
cũng tự nhiên ở Trời cả; thuận đạo Trời là còn, trái đạo Trời là mất. Nước
không có đạo thì “Thượng vô lễ, hạ vô học, tặc dân hưng, táng vô nhật hỹ
上無禮，下無學，賊民興，喪無日矣: Người trên không có lễ, người
dưới không có học, giặc dã nổi lên, chẳng bao lâu mà mất vậy” (Ly Lâu,
thượng). Trong nước mà “Bất tín nhân hiền, tắc quốc hư không; vô lễ
nghĩa, tắc thượng hạ loạn. Vô chính sự, tắc tài dụng bất túc
不信仁賢，則
國空虛。無禮義，則上下亂。無政事，則財用不足: Không tin người
hiền thì nước trống không; không có lễ nghĩa thì trên, dưới loạn cả; không
có chính sự thì của dùng không đủ” (Tận tâm, hạ). Vậy làm vua là phải có
người hiền, người giỏi giúp rập, có lễ nghĩa để giữ trật tự, chính sự tốt để
kinh doanh việc tài sản, thì nước mới có thể thịnh trị được.
Trong cái chính thể quân chủ, tuy có vua có tôi, nhưng vua phải lấy lễ mà
đãi bầy tôi; bầy tôi phải lấy trung mà thờ vua. Trên dưới đều có định phận
rõ ràng. Nếu vua mà vô lễ khinh bỉ kẻ bầy tôi, thì còn có gì là cái nghĩa vua
tôi nữa. Bởi thế Mạnh Tử bảo vua Tề Tuyên Vương rằng: “Quân chi thị
thần như thủ túc, tắc thần thị quân như phúc tâm. Quân chi thị thần như
khuyển mã, tắc thần thị quân như quốc nhân. Quân chi thị thần như thổ
giới, tắc thần thị quân như khấu thù
君之視臣如手足，則臣視君如腹
心；君之視臣如犬馬，則臣視君如國人；君之視臣如土芥，則臣視君
如寇讎: Vua xem bầy tôi như tay chân, thì bầy tôi xem vua như bụng, như
lòng. Vua xem bầy tôi như chó, như ngựa, thì bầy tôi xem vua như người lạ
trong nước. Vua xem bầy tôi như đất, như cỏ, thì bầy tôi xem vua như giặc,
như thù” (Ly Lâu, hạ). Xem thế thì nghĩa chữ trung của người làm tôi có cái
giới hạn rõ ràng, chứ không phải gặp thế nào cũng trung được.
Kẻ làm tôi giúp vua phải hết sức khiến vua theo cái đạo nhân nghĩa mà trị
nước trị dân. “Quân tử chi sự quân dã, vụ dẫn kỳ quân dĩ đương đạo, chi ư
nhân nhi dĩ
君子之事君也，務引其君以當道，志於仁而已: Người quân
tử thờ vua là vụ lấy dẫn ông vua theo đạo phải mà đi, cái chí là ở điều nhân
mà thôi” (Cáo tử, hạ).
Thời Chiến Quốc bấy giờ, vua chúa các nước đều để chí vào sự doanh tư,
mưu lợi, không ai nghĩ đến sự cứu dân, ai cũng chỉ lo việc tranh quyền
