III. TÀI NGHỆ CỦA MẠNH TỬ
Bài xích các học thuyết khác. Trong thời Mạnh Tử, các học thuyết thịnh
hành lên, có nhiều học thuyết xung đột nhau kịch liệt lắm, mà nhất là cái
học của họ Dương và họ Mặc lại có thế lực rất mạnh. “Dương Tử thủ vị
ngã, bạt nhất mao nhi lợi thiên hạ, bất vi dã. Mặc Tử kiêm ái, ma đỉnh
phóng chủng, lợi thiên hạ, vi chi
楊子取“為我”，拔一毛而利天下，不為
也。墨子“兼愛 ，摩頂放踵利天下，為之: Dương Tử thì lấy vị ngã làm
chủ nghĩa, nhổ một cái lông mà lợi cả thiên hạ cũng không làm. Mặc Tử thì
lấy kiêm ái làm chủ nghĩa, dẫu nhăn trán mòn gót mà lợi thiên hạ, cũng
làm” (Tận tâm, thượng).
Mạnh Tử cực lực bài xích những học thuyết ấy, để làm cho sáng rõ cái đạo
của Khổng Tử. Có người bảo ông: Ông hay biện bác lắm. Ông trả lời: “Dư
khởi hiếu biện tai! Dư bất đắc dĩ dã
予豈好辯哉？予不得已也: Há phải ta
muốn biện bác đâu! Ta bất đắc dĩ đó thôi”. Thánh vương không có, chư hầu
phóng tứ, những kẻ xử sĩ bàn ngang. Cái học của Dương Chu và Mặc Địch
đầy khắp thiên hạ. Người trong thiên hạ không học theo họ Dương, thì học
theo họ Mặc. Họ Dương theo chủ nghĩa vị ngã, ấy là không có vua; họ Mặc
theo chủ nghĩa kiêm ái, ấy là không có cha”
. Không có cha không có vua,
là cầm thú vậy... Nếu cái đạo của họ Dương, họ Mặc không tắt đi, cái đạo
của Khổng Tử không sáng rõ ra, thì những tà thuyết sinh ra để lừa dối dân,
làm tắt mất nhân nghĩa. Nhân nghĩa đã tắt mất, thế là đem giống thú ra để
ăn thịt người, rồi đến người ăn thịt lẫn nhau. Ta lấy điều ấy làm sợ, giữ cái
đạo của tiền thánh, chống lại họ Dương, họ Mặc, đuổi xa những dâm từ, tà
thuyết, khiến cho không khởi lên được. Vì rằng những dâm từ, tà thuyết đã
khởi phát ra ở lòng người thì hại cho việc làm, mà đã khởi phát ra ở việc
làm thì hại cho chính thể... Ta muốn sửa lòng người cho ngay chính, làm tắt
những tà thuyết, ngăn cấm những việc làm chênh lệch, đuổi xa những lời
nói bậy, để theo cái đạo của thánh nhân. Há phải là ta muốn biện bác đâu!
Ta bất đắc dĩ đó thôi” (Đằng Văn Công, hạ).
