Xem lời Tuân Tử nói Tử Cung mà cung kính như thế, thì có lẽ ông là học
trò phái Tử Cung. Nhưng Tử Cung là ai? Sách Hán thư Nho lâm truyện
chép: “Đời Chiến Quốc có Hàn Tý
韓臂 tên tự là Tử Cung, người đất Giang
Đông có học Dịch”. Song ngoài sự học Dịch ra, thì không có danh tiếng gì
khác nữa. Vậy nên có người nói rằng Tử Cung tức là Trọng Cung. Đó cũng
là lời nói phỏng mà thôi, chứ không lấy gì làm đích xác cho lắm.
Dẫu Tuân Tử thuộc về phái nào mặc lòng, ông là một nhà đại nho về cuối
đời Chiến Quốc. Thuở ấy ở nước Tàu, Nho giáo, Lão giáo và Mặc giáo đều
thịnh hành cả. Các học giả xuất nhập ở ba học thuyết ấy, nhưng mỗi người
theo một tông chỉ, hoặc thiên về mặt kiêm ái, hoặc thiên về mặt vị ngã, hoặc
sùng bái thiên nhiên, hoặc chú trọng về mặt khoa học hay triết lý, hoặc chú
trọng về mặt chính trị và hành pháp. Các học thuyết phân vân công kích lẫn
nhau, thật là một thời đại học thuật rất thịnh vậy. Những học giả thời ấy ai
cũng khuynh hướng về mặt biện thuyết, lấy văn từ mà tranh hơn, tranh kém.
Chính những người bên Nho giáo cũng theo phong trào ấy mà bỏ mất thái
độ khuếch nhiên thái công của Khổng giáo lúc đầu. Tuân Tử cũng dùng lối
biện luận mà công kích các học thuyết khác. Trong sách của ông thường
hay bàn đến những học thuyết ấy và những lời ông phê bình có lắm điều rất
có giá trị. Ông nói ở thiên Thiên luận: “Thận tử hữu kiến ư hậu, vô kiến ư
tiên; Lão Tử hữu kiến ư truất, vô kiến ư thân; Mặc Tử hữu kiến ư tề, vô kiến
ư ky; Tống tử hữu kiến ư thiểu, vô kiến ư đa. Hữu hậu nhi vô tiên, tắc quần
chúng vô môn; hữu truất nhi vô thân, tắc quý tiện bất phân; hữu tề nhi vô
ky, tắc chính lệnh bất thi; hữu thiểu nhi vô đa, tắc quần chúng bất hóa
慎子
有見於後，無見於先。老子有見於詘，無見於信。墨子有見於齊，無
見於畸。宋子有見於少，無見於多。有後而無先，則羣眾無門。有詘
而無信，則貴賤不分。有齊而無畸，則政令不施，有少而無多，則羣
眾不化: Thận tử có thấy ở sau không thấy ở trước; Lão Tử có thấy ở lẽ
truất không thấy ở lẽ thân; Mặc Tử có thấy ở cái nhất tề, không thấy ở cái
không nhất tề; Tống tử có thấy ở cái ít, không thấy ở cái nhiều
. Có sau mà
không có trước, thì quần chúng không có môn hộ mà ra; có lẽ truất mà
không có lẽ thân thì sang hèn không phân biệt; có nhất tề mà không có sai
