mà ngang với trời đất mà chỉ muốn cái ngang với trời đất thì lầm vậy”
(Thiên luận, XVII).
“Bất dữ thiên tranh chức
不與天爭職: Không tranh cái chức vụ của Trời,
đó là tư tưởng đặc biệt của Tuân Tử. Ông bài xích cái thuyết Trời có ý chí
thưởng phạt sự thiện, ác của Mặc giáo và cái thuyết sùng bái thiên nhiên
của Lão giáo. Cái học của ông chủ ở sự tôn sùng việc người làm, cốt tiến
thủ ở trong cuộc sinh hoạt của loài người. Cái học ấy tuy có một phần thích
hợp với cái học của Nho giáo, nhưng vì ông thiên hẳn về mặt thiên nhân bất
tương quan cho nên thành ra lại khác với cái học của họ Khổng và họ
Mạnh.
Tuân Tử muốn rằng người ta chỉ nên biết việc người, để làm cho người ta
mỗi ngày một tiến bộ thêm, chứ không cần biết việc Trời, vì Trời với người
đã không quan hệ với nhau, thì trông cậy ở Trời có được ích gì? “Cố quân
tử kính kỳ tại kỷ giả, nhi bất mộ kỳ tại thiên giả; tiểu nhân thố kỳ tại kỷ giả,
nhi mộ kỳ tại thiên giả. Quân tử kính kỳ tại kỷ giả, nhi bất mộ kỳ tại thiên
giả, thị dĩ nhật tiến dã; tiểu nhân thố kỳ tại kỷ giả, nhi mộ kỳ tại thiên giả,
thị dĩ nhật thoái dã
故君子敬其在己者，而不慕其在天者。小人錯其在
己者，而慕其在天者。君子敬其在己者，而不慕其在天者，是以日進
也。小人錯其在己者，而慕其在天者，是以日退也: Cho nên người
quân tử chỉ kính cái ở mình, mà không mến cái ở Trời; kẻ tiểu nhân thì bỏ
cái ở mình, mà mến cái ở Trời. Người quân tử chỉ kính cái ở mình mà
không mến cái ở Trời, cho nên một ngày một tiến; kẻ tiểu nhân bỏ cái ở
mình, mà mến cái ở Trời, cho nên một ngày một lui vậy” (Thiên luận XVII).
Người quân tử với kẻ tiểu nhân chỉ khác nhau có nhật tiến và nhật thoái mà
thôi. Vậy muốn nhật tiến thì cần phải biết nhân sự mà không cần biết thiên
ý.
Đạo người là phải tìm cách chinh phục việc làm của Trời để làm việc dùng
của người. “Đại thiên nhi tư chi, thục dữ vật xúc nhi chế chi? Tòng thiên
nhi tụng chi, thục dữ chế thiên mệnh nhi dụng chi? Vọng thời nhi đãi chi,
thục dữ ứng thời nhi sử chi? Nhân vật nhi đa chi, thục dữ sính năng nhi hóa
chi? Tư vật nhi vật chi, thục dữ lý vật nhi, vật thất chi dã? Nguyện ư vật chi
sở dĩ sinh, thục dữ hữu vật chi sở dĩ thành? Cố thố nhân nhi tư thiên, tắc
