Thế nào gọi là nhất? “Tâm sinh nhi hữu tri, tri nhi hữu dị. Dị dã giả, đồng
thời kiêm tri chi. Đồng thời kiêm tri chi, lưỡng dã. Nhiên nhi hữu sở vị
nhất; bất dĩ phù nhất hại thử nhất, vị chi nhất
心生而有知，知而有異。
異也者，同時兼知之。同時兼知之，兩地。然而有所謂壹，不以夫一
害此一，謂之壹: Tâm sinh ra thì có cái biết, biết thì có cái khác. Khác là
đồng trong một thời mà gồm biết hết cả. Đồng trong một thời mà gồm biết
hết cả, là hai vậy. Thế mà có cái gọi là nhất: vì không lấy cái một này mà
hại cái một kia, cho nên gọi là nhất” (Giải tế, XXI). Tâm phải nhờ sự cảm
giác của ngũ quan mà biết cái hình, cái sắc, biết thanh âm trong, đục, biết
mùi ngọt, đắng, mặn, nhạt. Những sự cảm giác của ngũ quan rất là phức
tạp, mà đồng trong một lúc cái tâm biết rõ được cả. Theo cái tai mà biết cái
tiếng, theo con mắt mà biết cái hình, không để cho hỗn loạn, không lấy cái
này hại cái kia. Bởi thế lúc nào cái tâm cũng biết nhiều mà vẫn là một.
Thế nào gọi là tĩnh? “Tâm ngọa tắc mộng, thâu tắc tự hành, sử chi tắc mưu.
Cố tâm vị thường bất động dã, nhiên nhi hữu sở vị tĩnh: bất dĩ mộng kịch
loạn tri, vị chi tĩnh
心卧則夢，偷則自行，使之則謀。故心未嘗不動
也，然而有所謂靜；不以夢劇亂知謂之靜: Lúc nằm nghỉ thì tâm mơ
tưởng, lúc trễ nhác thì tâm phóng túng, lúc làm công việc thì tâm lo nghĩ.
Cho nên tâm chưa từng không động. Thế mà có cái gọi là tĩnh: Là không
lấy cái mơ tưởng mà làm rối loạn cái biết, cho nên gọi là tĩnh” (Giải tế,
XXI). Tâm lúc nào cũng hoạt động; lúc mơ tưởng, tâm để hết vào cái mơ
tưởng; lúc lo nghĩ, tâm để hết cả vào việc lo nghĩ. Thế mà vẫn có cái
thường, khiến cho lúc chuyên nhất tiếp vật vẫn có cái tri thức sáng suốt,
không bị cái gì làm mờ tối đi được. Bởi thế tâm lúc nào cũng động mà vẫn
là tĩnh.
Người ta nhờ có tâm hư, nhất là tĩnh, cho nên mới có thể tìm được đạo, mà
không bị những cái thiên kiến, khúc thuyết làm ứ trệ được. Bởi vậy mới
nói: “Vị đắc đạo nhi cầu đạo giả, vị chi hư nhất nhi tĩnh. Tác chi, tắc tương
tu đạo giả, hư chi, hư tắc nhập; tương sự đạo giả, nhất chi, nhất tắc tận;
tương tư đạo giả, tĩnh chi, tĩnh tắc sát…Hư nhất nhi tĩnh, vị chi đại thanh
minh. Vạn vật mạc hình nhi bất kiến, mạc kiến nhi bất luận, mạc luận nhi
