IV. GIÁO DỤC TRIẾT LÝ
Tính ác. Cái học của Tuân Tử theo cái tông chỉ trái với cái học của Mạnh
Tử. Mạnh Tử lấy cái nghĩa “thiên mệnh chi vị tính” cho việc Trời là chí
công chí chính nên chi mới nói là tính thiện. Tuân Tử cho việc trời không
quan hệ gì đến việc người, và người lại hay làm điều ác, nên chi mới nói là
tính ác. Bởi vậy về đường giáo dục Mạnh Tử chủ ở sự “dưỡng tính”, nghĩa
là cái bản tính của Trời phú cho ta là thiện, ta sở dĩ làm điều bất thiện là bởi
ta để vật dục làm mờ tối mất cái tính ấy, cho nên cái mục đích của sự giáo
dục là cần phải nuôi cái tính ấy lên, thì rồi ta bỏ điều bất thiện mà làm điều
thiện. Tuân Tử chủ ở sự “kiểu tính
矯性”, nghĩa là cái tính của người ta là
ác, ta phải tìm cách mà uốn nắn cái tính cho hợp với đạo để làm điều thiện.
Trong một cái học của Nho giáo mà thành ra hai thuyết tương phản nhau.
Tuy vậy, cái phương pháp giáo dục của hai thuyết ấy cũng tương tự nhau.
Vì cả hai thuyết đều công nhận lấy nhân, nghĩa, lễ, nhạc mà giáo hóa. Mạnh
Tử thì dùng nhân, nghĩa, lễ, nhạc mà gây nuôi cái tính thiện của người ta
vẫn có sẵn; Tuân Tử thì dùng nhân, nghĩa, lễ, nhạc mà sửa cái tính ác cho
thành tính thiện. Thành thử phương pháp vẫn là một, mà mục đích thì mỗi
bên một khác.
Xét kỹ ra, thì cái học của Mạnh Tử có phần thắng lợi hơn, là vì người ta
thường tự tín mình thế nào, là rồi thành ra thế ấy. Mình tự tín mình là thiện,
thì rồi thành ra thiện, mình tự tín mình là ác, thì rồi thành ra ác. Vậy nên ta
phải nghĩ luôn đến cái phần thiện của ta hơn là nghĩ luôn đến cái phần ác
của ta. Nghĩ như thế, không phải là để tâng bốc trạng thái hiện tại của ta,
nhưng cốt để cho ta khỏi thất vọng về đường tiến hóa. Cũng vì thế cho nên
mới nói: Cái học của quân tử phải chủ ở sự “thượng đạt”. Đối với sự giáo
dục không gì lợi cho sự tiến hóa bằng cái chủ nghĩa lạc quan, nó làm cho
người ta có cái lòng tự tín ở bản thể của mình, và không gì hại bằng cái chủ
nghĩa bi quan, nó làm mất cái lòng tự tín ấy. Cái lý tưởng cực cao là để
khiến người ta có thể lúc nào cũng cho mình vốn là hoàn toàn, thì rồi mới
