Nói nhiều thì có văn vẻ và có thống loại, nghị luận suốt ngày về những điều
mình nói, thiên cổ vạn biến, mà cái thống loại vẫn là một, ấy là cái trí của
thánh nhân.
“Nói ít thì dễ dàng mà rõ rệt, nghị luận có khuôn phép, không có phóng
túng, như kéo thẳng cái dây, ấy là cái trí của kẻ sĩ và quân tử.
“Lời nói thì siểm, việc làm thì trái với lời nói, việc làm thì nhiều sự khinh
nhờn, ấy là cái trí của kẻ tiểu nhân.
“Thoáng thỉnh, bộp chộp mà không có thống loại, kỳ quặc, viển vông mà
không dùng được, gãy gọn, nhanh nhảu, tinh tường mà không vụ lấy thiết
thực, không kể việc phải, việc trái, không bàn đến điều cong, điều thẳng,
chủ ý chỉ kỳ lấy tranh thắng với người ta, ấy là cái trí của đứa dịch phu vậy”
(Tính ác, XXIII).
Dũng cũng có ba thứ: “Có thượng dũng, có trung dũng, có hạ dũng. Khi
thiên hạ có đạo trung, thì mình quả cảm mà giữ cái thẳng của mình, không
nương dựa vào đâu cả; đấng tiên vương có đạo thì mình quả cảm theo cái ý
mà làm, trên không theo ông vua đời loạn, dưới không theo dân đời loạn;
chỗ có nhân thì không biết có sự bần cùng, chỗ không có nhân thì không
biết có sự phú quý (Nhân chi sở tại vô bần cùng, nhân chi sở vong vô phú
quý
仁之所在無貧窮，仁之所亡无富貴). Thiên hạ biết đến thì đồng vui
khổ với thiên hạ; thiên hạ không biết đến thì chững chạc đứng một mình
trong khoảng trời đất mà không sợ, ấy là thượng dũng.
“Lễ thì cung mà ý thì kiệm, chỉnh tề ở sự tín mà khinh bỉ tài hóa. Ai là
người hiền thì dám suy tôn mà kính chuộng, ai là kẻ bất tiếu thì dám đẩy ra
mà bỏ đi, ấy là trung dũng.
“Rẻ mình mà trọng của cải, yên mình ở chỗ hoạn nạn mà hay dùng lời bông
lông giải thuyết mọi điều, cẩu thả mà không kể điều phải, trái, chủ ý chỉ kỳ
lấy tranh thắng với người ta, ấy là hạ dũng” (Tính ác, XXIII).
Hễ kẻ học giả không biết dùng cái dũng cho chính đáng thì thành ra trái với
đạo lý và làm mất cái phẩm giá của người quân tử. Bởi vậy Tuân Tử lại nói:
“Có cái dũng của hạng cẩu trệ, có cái dũng của bọn đi buôn và đi ăn trộm,
có cái dũng của kẻ sĩ và người quân tử.
