V. CHÍNH TRỊ TRIẾT LÝ
Học thuyết của Nho giáo tuy có phần triết lý rất cao, nhưng bao giờ cũng
chuộng thiết thực, cho nên các học giả rất chú trọng về đường giáo dục và
chính trị. Giáo dục là cách dạy người cho biết đạo lý làm người, mà chính
trị là cách trị người trị nước cho hợp đạo lý. Tuân Tử theo tông chỉ ấy cho
nên ông lấy việc chính trị làm việc hành đạo rất hay.
Đạo hợp quần của nhân loại. Người ta sở dĩ hơn các loài vật là vì biết hợp
quần để lập thành xã hội, có tôn ti trật tự, khiến cho thiên hạ được yên trị.
Tuân Tử nói rằng: “Lửa và nước có khí mà không có sinh, cây và cỏ có sinh
mà không có biết, muông chim có biết mà không có nghĩa. Người thì có
khí, có sinh, có biết và lại có nghĩa, cho nên là quý nhất trong thiên hạ.
Người ta sức không bằng con trâu, chạy không bằng con ngựa, thế mà con
trâu, con ngựa đều bị người ta dùng được, là sao? Là tại người ta biết hợp
quần. Người ta lấy cái gì mà hợp quần được? Rằng: lấy cái phận trên, dưới.
Định ra phận trên, dưới thì làm thế nào mà có nhân? Rằng: Lấy nghĩa. Lấy
nghĩa mà định trên, dưới thì hòa, hòa thì hợp làm một, hợp làm một thì có
nhiều sức, có nhiều sức thì mạnh, mạnh thì thắng được muôn vật” (Vương
chế, IX).
Trong sự hợp quần của loài người, có nghĩa là quý hơn cả. Bởi có nghĩa,
cho nên người ta mới biết phân ra tôn ti trật tự để giữ cho sự sinh hoạt của
nhân quần không rối loạn. “Nhân chi sinh bất năng vô quần, quần nhi vô
phận tắc tranh, tranh tắc loạn, loạn tắc cùng hỹ. Cố vô phận giả, nhân chi
đại hại dã; hữu phận giả thiên hạ chi đại lợi dã, nhi nhân quân giả sở dĩ
quản phận chi khu yếu dã
人之生不能無羣, 羣而無分則爭,爭則亂,亂則
窮矣。故無分者,人之大害也;有分者,天下之本利也;而人君者,所以管分
之樞要也: Người ta sinh hoạt ở đời không thể không quần tụ, quần tụ mà
không định phận ở trên dưới thì tranh đoạt nhau, tranh đoạt nhau thì loạn,
loạn thì khốn cùng. Cho nên không định phận trên dưới là cái hại lớn của
người ta, có định phận trên dưới là cái lợi lớn của thiên hạ, mà đấng nhân
