cho nhà vua là ông bác đi hết. Ông ở vào thời đại cực loạn, người đời chỉ
biết xu danh trục lợi, miệng nói những điều nhân nghĩa mà việc làm thì rất
tàn bạo. Ông thấy cái tình thế đương thời như vậy, cho nên ông tính cái đạo
trị nước không gì hơn là cái thủ đoạn chuyên chế, lấy thế lực rất mạnh của
nhà vua mà đàn áp thần dân, bắt mọi người phải phục tùng mệnh lệnh, chứ
không muốn có người trí xảo, thường hay gây ra nhiều sự nguy biến. Ông
nói. “Thánh nhân chi đạo, khử trí dữ xảo. Trí xảo bất khử, nan dĩ vi thường
聖人之道、去智去巧。智巧不去，難以为常: Đạo của thánh nhân là bỏ
cái trí và cái xảo. Trí xảo không bỏ thì khó lấy làm đạo thường” (Đương
quyền, XIII). Đây là ta phải hiểu rằng bản ý của Hàn Phi không phải theo
như cái học của Lão Tử, vụ lấy cái chất phác mà theo đạo, nhưng cốt chủ
trương việc chuyên chế độc tôn, cần cho người ta trong nước chỉ biết có
quyền ông vua mà thôi, chứ không biết có quyền nào khác nữa. Ông vua
muốn thế nào, thiên hạ phải theo như thế, Những người trí xảo thường hay
thừa cơ mà cướp quyền của vua, vậy nên phải trừ bỏ đi.
Hàn Phi bác cả những điều cốt yếu trong đạo luân thường như là hiếu, đễ,
trung, tín. Ông cho những điều ấy là làm loạn thiên hạ. “Thiên hạ giai dĩ
hiếu, đễ, trung, thuận chi đạo vi thị dã, nhi mạc tri sát hiếu đễ trung thuận
chi đạo, nhi thẩm hành chi, thị dĩ thiên hạ loạn
天下皆以孝悌忠順之道為
是也，而莫知察孝悌忠順之道，而審行之，是以天下亂: Thiên hạ đều
lấy cái đạo hiếu, đễ, trung, thuận làm phải, mà không biết xét cái đạo hiếu,
đễ, trung, thuận để biết rõ mà thi hành, là thiên hạ loạn” (Trung hiếu, LI).
Cứ như ý ông thì người làm vua trị thiên hạ chỉ cần có pháp luật rất nghiêm
mà thôi, chứ không cần đến luân thường đạo lý. Song có một điều ông
không nghĩ đến nơi, là dù xã hội cần phải có pháp luật, nhưng dùng pháp
luật mà không lấy luân lý làm gốc, thì thành ra hà khắc, không phải là cái
đạo chính đáng để trị nước. Cách biện luận trái ngược như thế, thật là một
lý thuyết quái đản. Nhưng thời bấy giờ học thuật đã kém, tư tưởng của
người ta khuynh hướng về mặt công dụng thiển cận, học giả, còn ai nghĩ
đến đạo lý cao xa nữa, thành thử cái học hình pháp mới thịnh hành. Hàn Phi
nói: “Phế thường thượng hiền tắc loạn, xả pháp nhiệm trí tắc nguy. Cố viết:
thượng pháp nhi bất thượng hiền
废常上賢則亂，舍法任智则危。故曰：
