bậc thượng trí cho là khó biết mà làm khuôn phép cho nhân chúng thì dân
không biết theo đâu mà biết. Cho nên kẻ ăn tấm cám không no, thì được đủ
ăn là sướng, không cần phải có cao lương mới ăn được. Kẻ mặc áo ngắn
rách không đủ ấm mà được đủ mặc là thích, không cần phải có gấm vóc.
Phàm việc trị đời mà cái kíp không được, thì cái hoãn không phải là việc
cần. Nay cái chính sự để trị nước, và những việc của dân gian, mà cái gì kẻ
thất phu có thể biết rõ được thì không dùng, lại chuộng những luận thuyết
của bậc thượng trí thì trái với sự trị vậy. Cho nên những lời nói vi diệu
không phải là việc của dân. Nay dân trong nước đều nói việc trị, những
người chứa ở trong nhà những chế độ của họ Thương, họ Quản thì có, mà
nước thì nghèo; những người nói cày ruộng thì nhiều, mà người cầm cày đi
cày thì ít. Người trong nước đều nói việc binh, những người chứa ở trong
nhà những sách của họ Tôn, họ Ngô thì có, mà binh thì càng ngày càng yếu.
Người nói việc chiến đấu thì nhiều, mà người mặc áo giáp thì ít. Cho nên
đấng minh chủ chỉ dùng cái sức, chứ không nghe lời nói, thưởng cái công,
trừng trị và ngăn cấm cái vô dụng” (Ngũ đồ, XLIX),
Đoạn này Hàn Phi nói rõ cái tệ học hư văn của người đời bấy giờ. Song vì
cái tệ đó mà muốn bỏ hết các cái học thuyết có lý tưởng cao xa, thì lại thiên
về cái chủ nghĩa cực đoan, rất hại cho sự học vấn. Ông cho là việc gì không
hợp với công dụng thì dẫu hay thế nào cũng là dở. “Phù ngôn hạnh giả dĩ
công dụng vi chi đích cấu giả dã…Kim thính ngôn quan hạnh, nhi bất dĩ
công dụng vi chi đích cấu, ngôn tuy chi sát, hạnh tuy chí kiên, tắc vọng phát
chi thuyết dã
夫言行者以功用爲之的彀也…今聽言觀行，而不以功用爲
之的彀，言雖至察，行雖至堅，則妄發之說也: Hễ ngôn hạnh là phải
lấy công dụng làm cái đích... Nay nghe lời nói, xem việc làm mà không lấy
công dụng làm cái đích, thì lời nói dẫu tinh vi, việc làm dẫu kiên cố, cũng là
vọng phát vậy” (Vấn biện, XLI). Vọng phát tức như là bắn bậy ra ngoài bia.
Bởi vậy người làm vua chỉ cần lấy sự thực mà thôi, chứ không muốn nghe
những điều nhân nghĩa là điều vô dụng. “Cố minh chủ cử thực sự, khử vô
dụng, bất đạo nhân nghĩa giả
故明主舉實事，去無用，不道仁義者，故
不聽學者之言: Cho nên bậc minh chủ quý sự thực, bỏ cái vô dụng, không
nói nhân nghĩa” (Hiến học, L). Hàn Phi cho sự thực là những sự có ích ngay
