dạy dân. Về sau vua Vũ Đế mới bắt các châu quận mở nhà học nhà hiệu
khắp cả mọi nơi. Đến cuối đời nhà Tây Hán, tức là vào quãng đầu Tây lịch
kỷ nguyên, thì không những là ở châu quận có nhà học, nhà hiệu, mà đến
các hương ấp cũng có nhà trường, nhà tự. ở nhà học, nhà hiệu thì học các
kinh, ở nhà trường, nhà tự thì học sách Hiếu kinh.
Cách tuyển cử. Cách tuyển cử ở đời Lưỡng Hán chia ra làm ba hạng: một
là hiền lương, phương chính
賢良,方正, hai là hiếu liêm 孝廉, ba là bác sĩ
đệ tử, hay là mậu tài
茂才. Phép tuyển cử ở thì các châu quận cứ theo nhân
số nhiều ít mà cử lên:
Chỗ 10 vạn người trở xuống, thì ba năm cử một người.
Chỗ 20 vạn người trở xuống, thì hai năm cử một người.
Chỗ 20 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử một người.
Chỗ 40 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử hai người.
Chỗ 60 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử ba người.
Chỗ 80 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử bốn người.
Chỗ 100 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử năm người.
Chỗ 120 vạn người trở lên, thì mỗi năm cử sáu người.
Cái số ấy định làm lệ như thế, song chỗ nào không có người giỏi, thì thôi.
Ai đã cử người nào thì phải chịu trách nhiệm. Hễ người ta ứng cử mà không
xứng đáng, hoặc làm gì bậy, thì người bảo cử phải chịu tội.
Sử gia đời Đông Hán là Ban Cố
班固 chép rằng: “Từ khi vua Vũ Đế lập
quan bác sĩ coi năm kinh, đặt chức đệ tử viên giảng các khoa, thì văn sách,
lấy quan lộc mà khuyến khích kẻ học giả, đến năm Nguyên thỉ đời vua Bình
Đế (1 - 5), kể hơn một trăm năm, những người truyền nghiệp học thịnh dần
lên, phân ra chi nọ ngành kia rất nhiều. Một kinh giảng đến hơn trăm vạn
lời. Những danh sư có đến hơn nghìn người. Vì là con đường lợi lộc khiến
như thế vậy”. Ấy là nói Nho học đời Tây Hán là thế. Đến đời Đông Hán (25
- 220) thì Nho học lại thịnh hơn nữa. Trong triều ngoài dã, đâu đâu cũng
sùng thượng Nho học, và gây thành cái nền văn hóa rất thịnh đời Hán vậy.
