NHO GIÁO - Trang 308

“Tôi nghe: Thánh vương trị thiên hạ, người nhỏ thì cho luyện tập sự học,
người lớn thì tùy tài mà dùng, tước lộc để nuôi kẻ có đức, hình phạt để răn
kẻ ác, cho nên dân hiểu lễ nghĩa, mà lấy sự phạm thượng làm xấu hổ. Nay
bệ hạ gồm có cả thiên hạ, trong bốn bể đều phục theo, thế mà công đức
chưa khắp đến trăm họ, là vì lòng vua chưa cố gắng vậy. Tăng Tử nói rằng:
“Tôn trọng cái nghe của mình thì cao minh, thi hành cái biết của mình thì
chính đại”. Cao minh, chính đại không bởi ở đâu, chỉ cốt lòng mình cố để ý
đến mà thôi. Xin bệ hạ dùng hết những cái đã nghe, đã biết, đem bụng
thành thực mà thi hành, thì có khác gì ba đời vương ngày trước. Bệ hạ
khuya ngủ, sớm dậy, cốt để cầu hiền cũng là cách dụng tâm của vua
Nghiêu, vua Thuấn, nhưng vẫn chưa được người hiền là vì ở trên cầu hiền
vốn không lấy gì làm sốt sắng vậy. Phàm không nuôi kẻ sĩ mà muốn cầu
hiền, khác nào như không mài ngọc, mà muốn ngọc đẹp vậy. Cho nên muốn
nuôi kẻ sĩ không gì cần bằng lập nhà thái học. Nhà thái học là một chỗ quan
hệ đến hiền tài trong nước, mà là cái bản nguyên của sự giáo hóa vậy. Xin
lập nhà thái học, chọn thầy giỏi để dạy kẻ sĩ trong nước, thường xét hỏi để
biết kẻ có tài, thế thì có thể được người anh tuấn mà dùng. Quận thú và
huyện lệnh là chức sư súy của dân cốt để vâng ân huệ và tuyên giáo hóa cho
dân. Chức sư súy không hiền, thì đức vua không tuyên bá, và ân trạch
không khắp, đến nỗi âm dương sai lẫn, tà khí đầy lấp, quần sinh ít thỏa, lê
dân chưa yên. Đời xưa người làm quan xứng chức, không phải là nhiều
ngày lâu năm. Kẻ tiểu tài dẫu dùng lâu ngày cũng chỉ ở quan nhỏ, còn bậc
hiền tài dẫu chưa dùng lâu, song có thể dùng làm phụ tá được ngay. Bởi thế
kẻ hữu ti cố sức, chăm làm sự nghiệp của mình, mong cho có thành công.
Nay thì không thế, chứa ngày để thăng chức nhỏ lên chức lớn, cho nên liêm
sỉ mậu loạn, hiền phủ hỗn độn, là bởi chưa được cái chân thực vậy. Tôi trộm
nghĩ nên bắt liệt hầu và quận thú, chọn trong kẻ lại người dân, ai hiền thì
mỗi năm tiến lên hai người, để làm túc vệ, vả nhân đó để biết tài năng của
các đại thần, ai tiến người hiền thì được thưởng, ai tiến người không hiền
thì phải phạt. Làm như thế thì các chư hầu cùng các quan nhị thiên thạch
đều hết sức cố tìm người hiền, và kẻ sĩ giỏi trong thiên hạ có thể được làm
quan để giúp việc vậy. Lại không nên lấy ngày tháng lâu chóng làm công