Xuân Thu phồn lộ. Sách Xuân Thu phồn lộ
春秋繁露 không phải là tên
sách của Đổng Trọng Thư đặt như thế. Theo Hán thư, thì ông làm nhiều
sách, gọi là Ngọc bôi, Phồn lộ, Thanh minh, Trúc lâm, v.v. hơn mười quyển.
Những sách ấy về sau thất lạc đi, đến đời Tùy, Đường, chư nho mới góp
nhặt lại, gọi gồm tất cả là Xuân Thu phồn lộ. Song xem sách ấy thấy nhiều
đoạn là của người đời sau thêm vào. Tuy nhiên ta có thể xem đó mà nói là
cái học của ông chủ ở sách Xuân Thu, lấy việc trị thiên hạ làm cốt yếu. Vì
sách ấy nói về cái chủ nghĩa tôn quân quyền, chính danh phận, định thị phi.
Từ đời Hán về sau, việc chính trị ở nước Tàu và ở các nước theo văn minh
Tàu đều theo cái chủ nghĩa ấy, mà các nhà học giả thường cũng chuyên chú
cả về mặt ấy.
Đổng Trọng Thư theo cái vi ý trong sách Xuân Thu, công nhận cái quan
niệm thiên nhân tương dữ, nghĩa là Trời và người có quan hệ với nhau,
nhưng ông lại khuynh hướng về cái chủ nghĩa thân quyền và quyết chắc
rằng việc gì xảy ra ở đời là cũng do ý Trời định cả, thành thử cái học của
ông hình như gần cái học của Mặc Tử. Bởi ông có sự tin tưởng như thế, cho
nên ông thường lấy âm dương ngũ hành mà giải thích những hiện tượng ở
đời.
Quan niệm về Trời và người. Theo cái học của ông, thì người ta sinh ra là
gốc ở Trời. Trời là tổ của người. Đây không phải là nói cái nghĩa hình nhi
thượng, cho Trời là cái lý làm chủ tể cả vũ trụ, nhưng nói cái nghĩa hình nhi
hạ, như ông sinh ra cha, cha sinh ra con vậy. Ông nói rằng: “Phụ giả tử chi
thiên dã, thiên giả phụ chi thiên dã. Vô thiên nhi sinh vị chi hữu dã. Thiên
giả vạn vật chi tổ, vạn vật phi thiên bất sinh
父者子之天也，天者父之天
也。無天而生未之有也. 天者萬物之祖，萬物非天不生: Cha là Trời của
con, Trời là trời của cha. Không có Trời mà sinh là chưa có vậy. Trời là tổ
của vạn vật, vạn vật không có Trời không sinh” (Thuận mệnh, LXX). Ông
cho Trời và người ta là một dòng dõi, một khí huyết, cho nên nói rằng: “Vi
sinh bất năng vi nhân; vi nhân giả thiên dã. Nhân chi vi nhân bản ư thiên,
thiên diệc nhân chi tằng tổ phụ dã
爲生不能爲人，爲人者天也。人之爲
人本於天，天亦人之曾祖父也: Sinh ra không thể làm người được, làm
