người là hoàn toàn như Trời vậy. Người mà làm người là gốc ở Trời. Trời
cũng là cụ, ông, cha của người vậy” (Vi nhân giả thiên, XLI).
Người có cái địa tôn kính hơn cả là bậc vương giả. Vương giả là người
đứng giữa tham tán quán thông cả trời, đất và người, cho nên nói rằng: “Đời
xưa đặt chữ vẽ ba vạch và sổ một cái ở giữa là chữ vương
王. Ba cái vạch
ngang là biểu thị trời, đất và người, cái sổ ở giữa là biểu thị cái ý tham
thông ba bậc ấy” (Vương đạo thông tam, XLIV). Bậc vương giả có cái địa vị
quan trọng như thế và lại có cái trách nhiệm rất lớn, không những là đối với
người mà thôi, nhưng đối với cả trời đất nữa, cho nên người làm vua phải
thận trọng mà giữ ngôi mình cho xứng đáng. Bậc nhân quân một đằng là
tham giữ với trời đất, một đằng làm cái khu cơ, nghĩa là cái then máy để
phát động sự hành vi trong nước. Cái khu cơ mà sai một hào ly thì mọi việc
hư hỏng cả, Vậy nên kẻ nhân quân cần phải “Cẩn bản, tường thỉ, kính tiểu,
thận vi
謹本，詳始，敬小，慎微: Cẩn cái gốc, rõ cái mối đầu, kính cái
nhỏ, thận cái không rõ” (Lập nguyên thần, XIX).
Sùng bản. Phàm việc gì cũng cần phải có gốc có ngọn, người làm vua trị
nước phải lấy sự sùng bản làm trọng. Sùng bản
崇本nghĩa là sùng thượng
cái gốc. Bởi vậy mới nói rằng: “Phù vi quốc kỳ hóa mạc đại ư sùng bản.
Sùng bản tắc quân hóa nhược thần, bất sùng bản tắc quân vô dĩ kiêm nhân;
vô dĩ kiêm nhân tuy tuấn hình trọng tru nhi dân bất tòng, thị sở vị khu quốc
nhi khí chi giả dã
夫爲國其化莫大於崇本。崇本則君化若神,不崇本則君
無以兼人，無以兼人，雖峻刑重誅，而民不從，是所謂驅國而棄之者
也: Phàm làm việc nước thì sự hóa người ta không gì lớn bằng sùng bản.
Sùng bản thì việc hóa người của vua nhanh như thần, không sùng bản thì
vua không gì mà gồm trị được người; không lấy gì mà gồm trị được người,
thì dẫu hình pháp cực nghiêm, chém giết cực nhiều, nhưng dân cũng không
theo, ấy là đem nước mà bỏ đi vậy”. — “Cái gốc ở đâu? Trời đất và người
ta là gốc của muôn vật. Trời sinh, đất nuôi, người thành tựu. Trời lấy hiếu
đễ mà sinh, đất lấy ăn mặc mà nuôi, người lấy lễ nhạc mà thành tựu. Ba
điều ấy hợp thành một thể, hễ thiếu một điều là không được. Không có hiếu
đễ thì không có cái để sinh, không có ăn mặc thì không có cái để nuôi,
không có lễ nhạc thì không có cái để thành tựu. Nếu ba cái ấy mất cả, thì
