có khí âm, khí dương, thân có tính tham, tính nhân. Thiên có cái cấm ở âm
dương, mà thân có sự sửa của tình dục. Sửa và cấm đều là một đạo vậy.
Cấm sự hành động của âm, không được phạm vào mùa xuân, mùa hạ, cái
sáng của mặt trăng thường phải lúc khuyết, lúc tròn đó là cái cấm của Trời
như thế, sao cái thân lại không bớt cái dục mà khiến cái tình, để ứng với
Trời? Cái gì Trời cấm thì thân cấm, cho nên nói rằng: Thân cũng như thiên.
Cấm cái Trời cấm, không phải là cấm Trời vậy. Như thế thì biết rằng cái
thiên tính không có sự giáo huấn thì không sửa được. Xét cái thực để làm
danh, thì trong khi không có giáo huấn, cái tính cớ sao được thế, nghĩa là cớ
sao gọi là thiện được? Cho nên tính ví như cây lúa, thiện ví như hột gạo.
Hột gạo ở trong cây lúa, mà cây lúa vẫn chưa toàn là hột gạo. Thiện ở trong
cái tính, mà tính chưa toàn là thiện. Thiện và gạo là của người nối Trời mà
thành ra ở ngoài, chứ không phải ở trong cái của Trời làm ra. Cái của Trời
làm ra có chỗ đến mà thôi. Cái thôi ở trong, gọi là thiên tính, cái thôi ở
ngoài, gọi là nhân sự... Nay cái tính của vạn dân có cái chất mà chưa có cái
biết rõ, ví như mắt nhắm tối mờ, chờ tỉnh ra rồi có dạy thì sau mới thiện.
Còn lúc chưa tỉnh, thì không thể gọi là thiện được. So với mắt lúc nhắm mờ
mịt và lúc tỉnh biết, cùng là một lệ. Ta tĩnh tâm và thong thả mà xét, thì hiểu
rõ điều đó. Tính và lúc nhắm mắt là việc Trời làm vậy. Bắt chước việc Trời
làm, mà khởi cái danh hiệu lên, cho nên gọi là dân. Chữ dân
民
nói cho
phải nghĩa cũng như chữ minh
明. Theo cái danh hiệu mà vào đến lý, thì rõ
được nghĩa. Ấy việc chính danh hiệu là ở trời đất. Cái mà trời đất sinh ra
gọi là tính tình. Tính tình cùng với minh là một. Tính cũng là tình. Bảo tính
đã thiện, cái tình thì sao? Cho nên thánh nhân không có tính thiện, sợ vướng
cái danh vậy. Cái thân có tính tình cũng giống như trời có âm dương vậy.
Nói cái chất của người mà không có cái tình, cũng như nói khí dương của
Trời mà không có khí âm vậy. Luận cho đến cùng, thì không lúc nào chịu là
phải vậy. Đặt danh cho tính thì không lấy cái trên, không lấy cái dưới, lấy
cái giữa mà đặt danh. Tính như con kén, như cái trứng. Trứng đợi ấp rồi
mới nở ra con, kén đợi ươm rồi mới thành tơ, tính đợi dạy rồi mới thiện, thế
gọi là chân thiên
真天. Trời sinh ra dân, cho cái tính có thiện chất mà chưa
