muốn lập dị. Song xét kỹ cái học của ông, thì thật có phần rất uyên thâm,
tưởng trong đời Hán không ai hơn được vậy.
Thái Huyền
太玄. Những nhà bàn đến đất Thái Huyền đều nói rằng Dương
Hùng theo Kinh Dịch mà làm ra sách ấy. Nhưng xét ra thì không những là
ông theo một Kinh Dịch mà thôi, ông lại còn tham chước cả với sách Đạo
đức kinh của Lão Tử nữa. Nguyên chữ huyền
玄là chữ của Lão Tử thường
nói ở Đạo đức kinh, và ở chương 42, quyển hạ, có câu rằng: “Đạo sinh
nhất, nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật
道生一，一生二，二生
三，三生萬物”
. Dương Hùng mới nhân chữ huyền của Lão Tử mà đặt tên
sách của mình, và lấy số một, làm gốc cho sự biến hóa của trời đất. Bởi lẽ
ấy cho nên nho giả đời xưa không nhận sách Thái Huyền làm sách của Nho
giáo và cho sách ấy là hạng sách nói về thuật số.
Dẫu chư nho không nhận mặc lòng, sách Thái Huyền là sách nói về đạo lý
rất cao của Nho giáo và làm một cái bằng chứng tỏ ra là học hình nhi
thượng của Khổng Tử và cái Đạo của Lão Tử cũng không xa nhau. Chỉ
khác có một điều là Lão Tử thuần nhiên bàn về Đạo, mà Khổng Tử thì bàn
về động tác của Đạo. Hai cái học tuy cùng đồng một gốc mà thành ra khác
ngọn vậy.
Nay ta xét xem sách Thái Huyền và Kinh Dịch khác nhau thế nào. Hai sách
ấy tuy mỗi sách dùng một lối, nhưng cũng đồng theo một lý mà diễn ra.
Dịch thì lấy âm và dương làm gốc; Huyền thì lấy một, hai, ba làm gốc. Dịch
có sáu vị, tức là sáu hào; Huyền có bốn tầng là phương
方, châu 州, bộ 部
và gia
家. Mỗi gia biến ra 3 thù 守: mỗi bộ gồm 3 gia, biến ra 9 thủ: mỗi
châu gồm 3 bộ, biến ra 27 thủ: mỗi phương gồm 3 châu, biến ra 81 thủ.
Dịch thì mỗi quẻ có 6 hào, hợp thành 384 hào. Huyền thì mỗi thủ có 9 tán
贊, hợp làm 729 tán. Xem vậy, thì thủ cũng tựa như quẻ, mà tán cũng tựa
như hào vậy.
Dương Hùng lấy Dịch lý mà tính lịch, nghĩa là tính ra ngày, tháng và năm.
Theo những quẻ trong Kinh Dịch, thì quái khí khởi từ quẻ Trung Phu
中孚,
trừ quẻ Chấn, quẻ Ly, quẻ Đoài, quẻ Khảm, là bốn quẻ chính, có 24 hào làm
chủ 24 khí, còn thừa 60 quẻ, thì mỗi quẻ là 6 ngày 7 phân, nhân ra là 365
