NHO GIÁO - Trang 327

truyện của Ban Cố làm, thì thấy chép: Lưu Hâm xem bộ Thái Huyền bảo
Dương Hùng rằng: “Chỉ làm mất công khó nhọc, đời này học giả vì lợi lộc
mà phải học, song Kinh Dịch còn không hiểu, thì bộ Thái Huyền để làm gì.
Tôi sợ đời sau đùng để bọc lọ tương vậy”. Dương Hùng cười mà không đáp
lại. Chư nho có chê Dương Hùng không phải thánh nhân mà làm kinh, cũng
như vua nước Ngô, nước Sở đời Xuân Thu, tiếm hiệu xưng vương, nghĩa là
khép Dương Hùng vào cái tội đáng tru phạt và đáng cự tuyệt ở trong Xuân
Thu vậy.
“Ban Cố nói thế, tuy không có ý cười nhạo Dương Hùng như Lưu Hâm,
song cũng không phải là khen bộ Thái Huyền. Ý riêng ta cũng lấy làm lạ
rằng: Sao Dương Tử không tán thêm Kinh Dịch, mà lại biệt làm ra sách
Thái Huyền. Cái uẩn bí của Trời và người đến đạo Dịch là đủ rồi, Dương
Tử còn làm thế nào hơn được nữa, mà lại làm thêm ra một quyển sách. Vả
quyển sách ấy dùng để làm gì? Đến lúc lớn lên, học Dịch thấy u áo khó hiểu
quá, bèn nghĩ đến bộ Thái Huyền là của người hiền làm ra, thì nghĩa và văn
chắc dễ hơn Kinh Dịch. Phàm lên núi cao thì phải trèo qua gò đống, ra biển
khơi thì phải đi từ sông Giang, sông Hán, ta bèn lập ý đọc bộ Thái Huyền
để tiến dần đến Kinh Dịch, họa may mới hiểu được Kinh Dịch chăng. Bấy
giờ tìm kiếm bộ Thái Huyền hằng năm mới được. Lúc mới đọc mờ mịt rối
rít, sau cố nghiền mài, nghĩ ngợi, bỏ cả công việc mà đọc. Đọc đến vài
mươi lần, so sánh đầu đuôi, mới hiểu được đại khái, bèn bỏ sách xuống mà
than rằng: Dương Tử thật là bậc đại nho vậy thay! Sau Khổng Tử mà biết
được đạo của thánh nhân, không phải Dương Tử lại ai? Mạnh Tử, Tuân Tử
còn không đủ sánh, huống chi người khác. Xem sách Thái Huyền, chiêu
hiểu thì hết việc người, u ẩn thì hết việc thần, lớn thì học cả vũ trụ, nhỏ thì
vào đến cái lông, cái tóc, hợp đạo thiên địa nhân làm một, tóm thửa gốc rễ,
bảo cho người ta biết chỗ bởi đâu mà ra, thai dục muôn vật, gồm làm mẹ tất
cả, như đất ta đi mãi mà không cùng, như bể ta múc mãi mà không hết. Đạo
thiên hạ dẫu có đạo nào hay nữa, cũng không đem ra mà thay đạo này được.
Xét về lúc trước hỗn nguyên, đạo huyền đã sinh rồi, xét về đời này, đạo
huyền không phải là không thi hành được, cho đến cái cực tế mạt của trời
đất, đạo huyền cũng không thể mất, so đến tình của muôn vật, thì đạo huyền