mà hình thể người ta lớn, cho nên không đạt được thanh âm không khí vậy.
Nay Trời cao không thể lấy lâu đài so sánh được. Cái hình thể người ta ví
với Trời cũng không phải như con kiến ví với người. Nói rằng Trời nghe
người nói, rồi tùy điều thiện, điều ác mà làm việc cát hay việc hung là lầm
vậy... Huống chi Trời và người khác thể nhau, tiếng nói cũng khác nhau.
Người không hiểu được việc Trời làm, Trời cũng không biết được việc
người làm. Phỏng sử Trời là thể, tại cao không nghe được lời nói của người;
phỏng sử Trời là khí, thì khí như mây, như khói, nghe thế nào được lời nói
của người? Những nhà nói tai dị nói rằng: Người ta ở trong khoảng trời đất,
như cá ở trong nước; người có thể làm động được trời đất, như cá vùng vẫy
có thể rung động được nước vậy. Cá vùng vẫy mà nước động và khí biến,
ấy là không phải sự thực. Giả sở có thật nữa, sự động ấy cũng không thể
đến Trời được. Con cá dài độ một thước, vùng vẫy trong nước chỉ làm rung
động được vài thước ở chung quanh mà thôi, còn độ ngoài một dặm thì vẫn
im lặng như không. Người ta hành động cũng như con cá vùng vẫy dưới
nước, chứ không khác, tức là không cảm động đến Trời được” (Biến hư,
IV). Vậy những nhà nói tai dị, cho là khi nhân quân thất chính, thì Trời
giáng tai dị để khiển cáo cho biết, là nói càn. “Phù thiên đạo tự nhiên dã, vô
vi. Như khiển cáo nhân, thị hữu vi, phi tự nhiên dã
夫天道自然也無爲。如
谴告人，是有爲，非自然也: Đạo Trời tự nhiên vô vi. Nếu lại khiển cáo
người ta, ấy là hữu vi, không phải tự nhiên vậy” (Khiển cáo, XIV). Vương
Sung cho những nhà học Lão giáo, bàn thiên đạo nói Trời cứ tự nhiên,
không can thiệp đến việc người, là đúng sự thực hơn.
Quỉ thần. Đối với cái quan niệm quỉ thần, Vương Sung cũng lấy cái lý duy
vật mà bàn. Ông nói rằng: “Người đời bảo người chết làm quỉ, có ý thức và
có thể hại được người. Lấy vật loại mà thí nghiệm, thì người chết không
làm quỉ, không có ý thức và không hại được người. Vì người là vật, mà vật
là vật. Vật chết không làm quỉ, sao chỉ có người ta chết lại làm quỉ?...
Người ta sở dĩ sinh ra là ở cái tinh khí, chết thì cái tinh khí mất. Cái tinh khí
có là ở huyết mạch. Người chết thì huyết mạch hết, hết thì tinh khí mất, mất
thì hình thể hẩm nát, hẩm nát thì thành tro, thành đất, sao còn làm quỉ được.
Người không có tai, mắt, thì không biết, cho nên người mù, người điếc, ví
