NHO GIÁO - Trang 358

bậc hạ phẩm thì có cả cái không có và cái thậm quá, rồi cứ thế mà hành
động.
“Mạnh Tử nói tính rằng: tính của người là thiện; Tuân Tử nói tính rằng: tính
của người là ác; Dương Tử nói tính rằng: tính của người thiện, ác lẫn lộn.
Phàm trước thiện mà sau làm ác, hoặc trước ác mà sau làm thiện, hoặc
trước thiện, ác lẫn lộn mà sau làm thiện, làm ác, đều lấy bậc trung mà bỏ
bậc thượng, bậc hạ; được một mà mất hai vậy”.
Hàn Dũ lấy lịch sử mà làm chứng rằng: “Có người mới sinh ra đã có tính ác
hiển hiện ra ở tướng mạo, hay ở tiếng kêu, tiếng khóc, như thế thì tính của
người ta có quả là thiện đâu. Có người mới sinh ra điều gì cũng thiện cả,
như thế thì tính của người ta có quả là ác đâu. Có người sinh ra, nuôi ở chỗ
chí thiện, mà sau hóa ra ác, hoặc nuôi ở chỗ chí ác, mà sau hóa ra thiện, như
thế thì tính của người ta có quả là thiện, ác lẫn lộn đâu”. Ông kết luận rằng:
“Mạnh Tử, Tuân Tử và Dương Tử bàn về tính đều lấy bậc trung mà bỏ bậc
thượng và bậc hạ; được một mà bỏ mất hai”.
Vậy thì bậc thượng, bậc hạ của tính có biến đổi đi được không? Hàn Dũ cho
là: “Cái tính bậc thượng, càng học càng sáng thêm, cái tính bậc hạ có thể
làm cho sợ uy mà ít phạm tội được. Cho nên bậc thượng thì có thể học
thêm, bậc hạ thì có thể tài chế được. Còn như cái phẩm của những bậc
thượng, trung, hạ, đã sinh ra thế nào thì cứ thế, cho nên Khổng Tử bảo là
“bất di”. Đó là cái ý kiến của ông đối với cái thuyết nói về tính tình. Song
ông cũng nói qua như thế mà thôi, chứ không bàn cho hết lý.
Bài Phật, Lão, tôn Nho giáo. Hàn Dũ hâm mộ Mạnh Tử, cho cái công bài
xích họ Dương, họ Mặc, không kém gì cái công trị thủy của vua Hạ Vũ, cho
nên ông có chí nối Mạnh Tử mà công kích Phật học và Lão học, để làm cho
sáng đạo Nho.
Đối với Phật giáo thì ông tỏ ra là người chưa hiểu rõ cái nghĩa tinh vi của
đạo Phật, cho nên những điều ông công kích chỉ quan hệ cái hình thức bề
ngoài mà thôi. Ông thường nói rằng: “Vua không ra lệnh, thì mất cái sở dĩ
làm ông vua; tôi không thi hành cái lệnh của vua, mà đạt cho đến dân, thì
mất cái sở dĩ làm người tôi; dân không làm ra thóc gạo và các đồ dùng,
không thông những tài hóa để thờ bề trên, thì phải giết. Nay cái phép của