những lẽ ấy thì có thể hiểu được vận mệnh và số hệ của trời đất và vạn vật
vậy.
Đó là nói tóm cái học tượng số, tức là cái học siêu vật của Thiệu Khang Tiết
đã phu diễn ra trong sách Hoàng cực kinh thế. Ai muốn biết rõ cái học ấy,
thì phải tinh nghĩa Kinh Dịch, và phải mất công lâu năm thì mới biết hết các
lẽ. Trong cái học ấy không đề xướng lên nhiều cái vấn đề rất hệ trọng về
đường siêu vật triết học, tưởng những nhà triết học ngày nay nên lưu tâm
mà xét cho kỹ. Hiện nay chính những nhà vật lý học Âu Tây xét điện học đã
thấy có nhiều điều rất tương hợp với cái lý thuyết nói về đạo âm dương của
Á Đông. Có lẽ rồi một ngày kia Đông Tây dung hòa với nhau mà tìm thấy
rõ cái chân lý chăng?
Thiệu Khang Tiết theo cái học tượng số mà suy diễn ra cái học tư dưỡng rất
cao. Ông cho là người cũng sinh sinh hóa hóa như trời đất, chỉ khác có một
lâu, một chóng mà thôi. Song trong sự biến hóa của vũ trụ có một phần làm
chủ động, không bao giờ tiêu diệt đi được. Phần ấy ở trời đất thì gọi là thiên
lý, ở người thì gọi là tính. Tính và thiên lý cùng đồng một thể và rất thiêng
liêng, rất sáng suốt, khiến người ta nhờ đó mà biết thiện, ác. Thánh hiền sở
dĩ nói tính thiện là cũng bởi lẽ ấy vậy.
Theo cái thuyết của Thiệu Khang Tiết thì có tính là có tình. Tình là cái phản
động của tính, như mặt trăng là cái bóng sáng của mặt trời chiếu lại. Tính là
thần, tình là quỷ, nghĩa là tính thì ngay lành, sáng suốt; tình thì quỷ quái,
mờ tối. Vậy nên người ta cần phải phục tính
復性, tức là phải quay trở lại
theo cái nguyên tính của mình. Mình đã phục lại cái nguyên tính, thì tự
mình thiêng liêng, sáng suốt, trong trời đất không đâu là không thấu tới
được, mà cũng không bao giờ bị âm dương thụ nhiếp được. Ấy thế là mình
tới đến cái thần.
Thần ở đâu cũng có, mà vạn vật đều chung một thần cả, cho nên từ bậc
thánh nhân cho chí mọi người, ai cũng có thể tâm thông được với nhau.
Thần của Thiệu Khang Tiết nói ở đây cũng giống như Đạo của Lão Tử vậy.
Thần có một, và ở khắp mọi nơi, thì cái thần của mình, tức là cái thần của
trời đất. Vậy nên người quân tử phải thận độc
慎獨, nghĩa là phải kính cẩn
lúc một mình, không có dối mình bao giờ. Mình dối mình tức là dối trời đất.
