Thánh học. Hỏi rằng học làm thánh nhân có được không?
Rằng: Được. - Có cái gì là cốt yếu không? - Rằng: Có. - Xin cho nghe. -
Rằng: “Nhất vi yếu. Nhất giả, vô dục dã. Vô dục tắc tĩnh hư, động trực.
Tĩnh hư tắc minh, minh tắc thông. Động trực tắc công, công tắc phổ. Minh,
thông, công phổ, thứ hỹ hồ
一為要。一者，無欲也。無欲則靜虛，動
直。靜虛則明，明則通。動直則公，公則溥。明通，公溥，庶矣乎:
Cái một làm cốt yếu. Cái một là vô dục. Vô dục thì lúc tĩnh là hư không, lúc
động là ngay thẳng. Lúc tĩnh mà hư không thì sáng, sáng thì suốt. Lúc động
mà ngay thẳng thì công, công thì khắp cả. Sáng suốt, công và khắp cả, ấy là
gần bậc thánh vậy”.
Phải học như thầy Nhan Tử trước sau chỉ vui về sự học. Một giỏ cơm, một
bầu nước, ở chỗ ngõ hẻm, người ta không kham được sự lo, mà mình không
đổi cái vui. Phàm phú quý là người ta ai cũng yêu, thế mà Nhan Tử không
yêu, không cầu, cứ vui ở chỗ nghèo, ấy là cái tâm thế nào vậy thay! Trong
khoảng trời đất có một cái rất sang, rất giàu, khả ái, khả cầu, mà khác với
cái giàu sang thường. Chẳng qua Nhan Tử thấy cái lớn mà quên cái nhỏ đó
mà thôi. Thấy cái lớn thì cái tâm thư thái. Tâm thư thái thì không có cái gì
là không đủ. Không có cái gì là không đủ, thì phú, quý, bần, tiện cho là một
vậy. Cho làm thì có thể hóa được mọi điều mà làm cho bằng nhau cả. Bởi
vậy Nhan Tử là á thánh.
Đạo đức và văn từ. Sự thực thì phải vụ thực. “Thực thắng, thiện dã; danh
thắng, sỉ dã. Cố quân tử tạo đức tu nghiệp, tư tư bất tức, vụ thực thắng dã
實勝，善也;名勝，恥也: Cái thực thắng là thiện vậy; cái danh thắng là sỉ
vậy. Cho nên quân tử lo gây cái đức, sửa cái nghiệp, chăm chăm không
nghỉ, vụ lấy thực thắng vậy”.
Cái học vụ thực ấy là cái học đạo đức. Còn cái văn từ là cái đồ dùng để đạt
đến cái đạo mà thôi. Cho nên nói rằng: “Văn là để chở đạo, ví như cái xe,
trang sức rất đẹp mà người ta không dùng, thì chỉ là cái xe trang sức không
mà thôi, huống là cái xe bỏ không hay sao? Văn từ là cái nghề vậy, đạo đức
là cái thực vậy. Dốc chí tu lấy cái thực mà đem cái nghề để viết ra. Văn hay
thì người ta yêu, người ta yêu thì còn truyền rộng ra. Cho nên nói rằng:
‘Ngôn chi vô văn, hành chi bất viễn
言之無文，行之不遠: Lời nói không
