LẠC PHÁI
Chu Liêm Khê truyền cái học của mình cho môn đệ là hai anh em họ Trình:
Trình Hạo và Trình Di. Hai ông này mở nhà học ở đất Lạc Dương, cho nên
hậu nho gọi phái của hai ông là Lạc phái.
Trước Thiệu Khang Tiết, Chu Liêm Khê và Trương Hoành Cừ đều bàn về
sự biến hóa trong vũ trụ và suy cái lý thuyết ấy mà nói đến luân lý. Đến anh
em họ Trình thì chỉ chuyên trị về mặt tâm tính và luân lý mà thời. Đó là cái
đặc sắc của Lạc phái vậy.
1. TRÌNH HẠO
Trình Hạo
程灝, tự là Bá Thuần 伯淳 (1032 - 1085) người tỉnh Hà Nam bây
giờ. Thuở 15 tuổi cùng với em là Trình Di đến học Chu Liêm Khê. Ông nói
rằng: “Xưa đến thụ học Chu Mậu Thúc, thường cứ bảo tìm cái chỗ vui của
đức Trọng Ni và Nhan Tử, và vui ở việc gì. Từ lúc tái kiến Chu Mậu Thúc
rồi trở về, thích ngâm phong lộng nguyệt, có cái ý “ngô dữ Điểm dã”.
Sau ông thì đỗ tiến sĩ ra làm quan lệnh ở Tấn Thành. Tính ông rất thành
thực, có đạo đức, nét mặt ôn hòa, thuần túy. Học trò và bầu bạn theo ông
hằng mấy mươi năm mà không ai trông thấy ông có dáng giận dữ bao giờ.
Thời bấy giờ Vương An Thạch làm tể tướng, đang thi hành tân pháp. Ông
làm chức giám sát ngự sử, thường ngồi ung dung nghị luận, bày tỏ những
điều không tiện. Vương An Thạch có khi nghiêm sắc mặt, tỏ ý không bằng
lòng, ông từ từ nói rằng: “Việc thiên hạ không phải là việc bàn riêng của
một nhà, xin bình khí mà nghe thì mới phải”.An Thạch lấy làm thẹn mà
chịu khuất.
Đến lúc ông mất, Văn Ngạn Bác cũng là một nhà danh sĩ thuở ấy theo dư
luận của người đương thời mà đặt tên hiệu cho ông là Minh Đạo tiên sinh
明道先生.
