Tính ông rất nghiêm cẩn, lúc nào cũng giữ lễ phép. Học trò ông là Hoàng
Cán
黃幹, tự là Trực Khanh 直卿, làm bài trạng, tán đức hạnh của ông, nói
rằng: “Nhan sắc ông trang nhã, lời nói nghiêm lệ, đi thì thong thả mà cung
kính, ngồi thì đoan trang mà chính trực. Lúc nhàn cư thì chưa sáng đã dậy,
mặc áo thâm, bịt khăn nếp, đi giày vuông, vào lạy gia miếu và các đấng tiên
thánh rồi lui ra ngồi ở thư viện. Án thư đề ngay ngắn, sách vở đồ đùng để
chỉnh tề. Lúc ăn uống thì đồ ăn thức đựng bày đặt có định vị, cái thìa đôi
đũa cất nhắc có thứ tự. Khi mỏi nghỉ ngơi, thì nhắm mắt ngồi ngay ngắn,
nghỉ xong đứng dậy bước đi thong thả. Nửa đêm mới đi ngủ, có khi thức
dậy ôm mền mà ngồi đến suốt sáng. Uy nghi dáng dấp lúc nào cũng giữ
phép tắc, từ thuở nhỏ đến già, lúc rét lạnh, lúc nóng nực, cho đến lúc vội
vàng hoảng hốt, không lúc nào là lìa bỏ lễ phép”.
Ông thường nói rằng: “Cái đạo thống của thánh hiền tản mát ra trong sách
vở, chỉ vì cái tông chỉ của thánh hiền không sáng rõ ra, cho nên cái truyền
của đạo thống tối đi”. Vậy nên ông mới đem hết tâm lực mà nghiên cứu cho
đến cùng các kinh huấn của thánh hiền, phàm cái gì quan hệ đến đường lối
để cho người ta đi vào cái đức và tới cái đạo, thì ông suy xét đến những lẽ
cực sâu, cực tinh mà phát minh ra.
Ông làm ra những sách: Dịch bản nghĩa
易本義, Dịch học khải mông 易學
啟蒙, Thi tập truyện 詩集傳, Tứ thư tập chú 四書集註 để giải rõ nghĩa
những Kinh, Truyện của thánh hiền. Những sách của Thiệu Khang Tiết, của
Chu Liêm Khê, và của Trương Hoành Cừ và của hai anh em họ Trình làm
ra chưa được bao lâu, mà những lời tinh vi, những nghĩa to tát đã mờ đi,
ông bèn góp nhặt lại làm ra Thái Cực đồ giải
太極圖解, Thông thư giải 通
書解, Chính mông giải 正蒙解, v.v. để phát minh cái nghĩa lý ra, cho nên
những sách ấy mới thịnh hành được. Còn về phần tư tưởng của ông, thì có
những sách Cận tư lục
近思錄, Văn tập 文集, Ngữ lục 語錄, Gia lễ 家禮,
v.v. đều là quan hệ đến học thuyết và luân lý.
Xét về đương triết học, thì cái học Chu Hối Am có nhiều điều cao minh, mà
về đường thực hành, thì có nhiều điều cố chấp hẹp hòi. Đó là sự rất hệ
trọng, ta nên chủ ý mà xét cho kỹ, thì mới hiểu rõ được cái học của ông vậy.
