kỷ phận nội sự, kỷ phận nội sự nãi vũ trụ nội sự
宇宙内事乃己分内事，己
分内事乃宇宙内事: Việc trong vũ trụ là việc trong chức phận mình, việc
trong chức phận mình là việc trong vũ trụ”. Từ đó ông để chí học về đường
nghĩa lý chứ không học lối từ chương.
Ông thông minh như thế và học điều gì thì nghĩ ngợi đến những lẽ sâu xa,
thật là người có tài lạ. Trước ông không chịu ra ứng thí, đến năm hai mươi
bốn tuổi, vì có nhiều người nói mãi, ông mới ra thi hương, liền đỗ thứ tư.
Thi xong ông nói rằng: “Trong khi ra ứng cử, ta chưa hề để bụng đến sự đỗ
hay hỏng, làm bài thi trong bụng có thế nào viết ra như thế”. Năm ba mươi
tư tuổi mới vào thi đình đối, đỗ tiến sĩ. Danh tiếng ông từ đó lẫy lừng, các
học giả theo học rất nhiều.
Cái học của ông ở cả những lời ông giảng dụ, hoặc ở những bài luận và
những thư ông viết cho người đương thời, chứ ông không trước thuật gì cả,
Có người hỏi ông sao không làm sách? Ông nói rằng: “Sáu Kinh chú thích
cho ta, ta chú thích cho sáu Kinh”. Ý ông nói: sáu Kinh dạy ta đủ mọi điều,
ta theo đó mà làm là đủ, còn phải làm sách gì nữa. Bởi vậy ông thường nói:
“Nếu học mà biết đạo thì sáu Kinh là chỗ chú cước của ta đó rồi”.
Nay có bộ Lục Tượng Sơn toàn tập
陸象山全集là của học trò biên tập sau
khi ông mất rồi. Xem sách ấy ta có thể biết được cái thuyết và sự nghiệp
của ông vậy.
Học thuyết của Lục Tượng Sơn. Cái học của Lục Tượng Sơn xa thì theo
Mạnh Tử, gần thì theo Chu Liêm Khê và Trình Minh Đạo. Ông thường nói
rằng: “Sự học đến đời nhà Tống mới thịnh là từ Chu Mậu Thúc phát ra”. Và
ông lại nói: “Hai họ Trình theo học Chu Mậu Thúc đến khi trở về, ngâm
phong lộng nguyệt, có cái ý “ngô dữ Điểm”. Sau Minh Đạo giữ được cái ý
ấy mà Y Xuyên thì bỏ mất, Hối Am giống Y Xuyên, Kính Phu
giống
Minh Đạo. Y Xuyên thì tế cố sâu, Minh Đạo thì sơ thông”. Ông vẫn cho cái
học của Trình Y Xuyên và Chu Hối Am là tinh thâm, nhưng không thông
đạt bằng cái học của Chu Liêm Khê và Trình Minh Đạo.
Ông rất sùng tín cái học của Mạnh Tử. Có người hỏi ông rằng: “Cái học của
ông có ai truyền cho không?” Ông đáp rằng: “Nhân đọc sách Mạnh Tử mà
