lý ấy đồng vậy. Nghìn trăm đời về sau có thánh nhân xuất hiện, tâm ấy đồng
vậy, lý ấy đồng vậy”. Ở đâu đã có lý ấy, thì tất là phải đồng; nếu có chỗ
không đồng là tại có lý ấy nhưng không thấy hết đó mà thôi. Học giả phải
hiểu rằng: Đạo tâm là đại đồng, mà người ta tự chia riêng, nhưng nhân tâm
vẫn tự nhiên, tự linh, tự minh. Nhân tâm là thần, là đạo. Hãy xem như lòng
trắc ẩn, lòng cung kính, lòng thị phi thì ai là người không có. Nếu đã có
những lòng ấy, tất là cùng với thánh nhân đồng là một. Càng đến bậc thánh,
thì những điều nhân, nghĩa, lễ, trí lại càng hoàn toàn lắm, cho nên dẫu ở
đông, tây, nam, bắc, hoặc đời xưa, đời nay đều là một tâm cả. Hễ ta hiểu cái
tâm là thế, ta cớ tự tín, và không tự khí, thì cái tâm của ta tự nó sáng suốt,
vạn lý đều sáng rõ vậy.
Lục Tượng Sơn cho là cái sở dĩ là cho Trời là Trời, đất là đất, người là
người, vũ trụ là vũ trụ, là cái tâm. Cái tâm ấy, Trời phú dữ cho ta, nên chi
tâm với lý là một. “Thiên chi sở dĩ dữ ngã giả, tức thử tâm dã. Nhân giai
hữu thị tâm, tâm giai cụ thị lý, tâm tức lý dã
天之所以與我者，即此心
也。人皆有是心，心皆具是理，心即理也: Cái mà Trời cho ta, là cái tâm
ấy vậy. Người đều có cái tâm ấy, tâm đều có cái lý ấy, tâm tức là lý vậy”.
Cái tâm ấy là Trời phú dữ cho, chứ không phải là ta rèn đúc ra được. Bởi
vậy nói rằng: “Thử lý bản thiên sở dĩ dữ ngã, phỉ do ngoại thước. Minh đắc
thử lý, tức thị chủ tể. Chân năng vi chủ, tắc ngoại vật bất năng di, tà thuyết
bất năng hoặc
此理本天所以與我非由外鑠。明得此理，即是主宰。真
能為主，則外物不能移，邪説不能惑: Cái lý ấy là cái Trời cho ta, không
phải do ở ngoài đúc ra. Làm sáng được cái lý ấy, tức là có chủ tể. Thật làm
được chủ, thì ngoại vật không thể di dịch được, tà thuyết không thể làm mê
hoặc được”.
Cái lý ở trong vũ trụ chỉ có một, thì cái tâm cũng chỉ có một mà thôi. “Tâm,
nhất tâm dã; lý, nhất lý dã. Chí đáng quy nhất, tinh nghĩa vô nhị. Thử tâm,
thử lý, thực bất dung hữu nhị
心，一心也;理，一理也。至當歸一，精義
無二。此心此理，實不容有二: Tâm là một tâm vậy; lý là một lý vậy. Rất
chính đáng là hợp về một cái, xét rõ nghĩa thì không có hai. Tâm ấy, lý ấy
thực không là hai được”.
