thiết đến nổi có người cảm động chảy nước mắt mà khóc. Bấy giờ là mùa
lạnh mà Chu Hối Am toát mồ hôi ra, rồi đứng dậy nói rằng: “Hi ở đâychưa
từng nói được đến chỗ ấy, thật lấy làm xấu hổ lắm”. Hối Am xin Tượng Sơn
viết bài giảng ấy ra, rồi đem khắc vào đá, để ở thư viện. Tượng Sơn bèn viết
bài ấy rằng:
Chương quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi cốt lấy nghĩa và lợi để phân
biệt quân tử và tiểu nhân, lời ý rõ ràng. Song ai đọc chương ấy mà không
xem xét thiết thực vào bản thân mình, thì e rằng cũng chẳng có ích lợi gì. Ta
ngày thường đọc chương ấy, không lúc nào là không cảm xúc. Trộm nghĩ
rằng: kẻ học giả khi đọc đến chương ấy, nên phân biện ngay cái chí của
mình. Phàm cái gì mà người ta hiểu được là do sự tập quen, mà sự tập quen
là do cái chí của mình. Chí ở điều nghĩa, thì tập quen tất là ở điều nghĩa; tập
quen điều nghĩa, ấy là hiểu về điều nghĩa. Chí ở điều lợi, thì tập quen tất là
ở điều lợi; tập quen điều lợi, ấy là hiểu về điều lợi. Cho nên cái chí của kẻ
đi học, không thể không phân biệt vậy.
“Cách dùng khoa cử kén lấy kẻ sĩ có đã lâu vậy, các bậc danh nho, cự công,
đều bởi đó mà ra, Nay những người đi học cũng không sao tránh khỏi vòng
thi cử, song sự được thua ở nơi trường ốc là bởi cái nghề văn của mình
nhằm vào lòng yêu, ghét của quan chấm trường mà thôi, chứ không phải là
dùng sự được, thua ấy để phân biệt người quân tử, kẻ tiểu nhân vậy. Đời
nay ganh đua về đường thi cử, đến nỗi chìm đắm ở trong đường ấy mà
không sao gỡ ra được. Như cặm cụi suốt ngày, tuy là nói rằng học sách của
thánh hiền, song rút lại, cái chí hướng của mình có khi lại trái với thánh
hiền mà đi ra đường khác. Suy lên một tầng nữa
, thì lại chỉ biết lo tính về
quan hàm cao, thấp, bổng, lộc nhiều, ít, chứ đã mấy ai chịu hết lòng hết sức
đối với việc nước, tình dân, để khỏi phụ cái chức trách của mình đâu. Ai đã
ra tùng sự ở khoảng ấy
canh lịch đã nhiều, giảng tập lại kỹ, sao lại có điều
không hiểu, song chỉ e rằng không hiểu về điều nghĩa vậy.
“Nếu biết nghĩ kỹ rằng: Thân mình không nên đi cùng đường với kẻ tiểu
nhân, thì đối với sự tập quen về đường lợi dục, phải xót xa lấy làm đau
lòng, nhức óc, mà chuyên chí vào điều nghĩa, và ngày ngày cố gắng để noi
