hạ hậu thế tự chọn lấy”. – Tượng Sơn chính sắc mặt, nói to lên rằng: “Mẫn
Đạo! Mẫn Đạo! Ngươi học sao không tiến ích chút nào, mà lại có cái kiến
giải như thế? Cái đạo ở trong trời đất, có Chu Hối Am và Lục Tử Tĩnh thì
có thêm được cái gì, mà không có, thì có bớt mất cái gì”. Tượng Sơn cho
cái đạo ở trong trời đất cứ tự nhiên lưu hành, học giả chỉ cần biết đạo mà
theo, chứ có cần gì biện luận cho lắm. Ông chỉ tiếc một người như Chu Hối
Am mà không thấy rõ đạo, để bỏ phí mất công phu mà thôi.
Chu Hối Am cũng thường viết thư cho Lục Tượng Sơn nói rằng: “Đạo lý
cực tinh vi, nhưng không ở ngoài sự tai mắt trông nghe. Những điều phải,
trái, đen, trắng ở ngay trước mắt chỉ vì không xét mà muốn tìm cái huyền
diệu ở ngoài cái ý tứ tư lự, ấy là lầm rồi. Hi bây giờ ngày một già yếu, may
rằng ít lâu nay công phu nhật dụng không khó nhọc mấy, không có cái bệnh
chi ly như trước nữa. Chỉ giận không được gặp mặt để thung dung nói
chuyện, không biết rồi về sau còn có dị, đồng nữa không?” Xem ý trong lời
ấy, thì Chu Hối Am cũng đã hiểu cái lỗi của mình.
về mấy năm sau, khi Lục Tượng Sơn về ở núi dạy học, nhân có anh Lục
Tượng Sơn là Lục Thoa Sơn bẻ mấy chữ “Vô Cực nhi Thái Cực” của Chu
Liêm Khê, viết ở Thái Cực đồ thuyết, là không đúng cái tông chỉ của Nho
giáo. Chu Hối Am viết thư biện bác điều ấy. Lục Tượng Sơn cho Thoa Sơn
nói phải, và đáp lại rằng: “Theo nghĩa chữ cực trong chữ hoàng cực ở thiên
Hồng Phạm, thì chữ cực
極 là trung 中; như vậy, mấy chữ “Vô Cực nhi
Thái Cực” nghĩa là: “Không có trung rồi mới có trung”, thành ra có “vô” rồi
mới có “hữu”. Đó là cái tông chỉ của Lão học, chứ không phải là tông chỉ
của Nho học”. Chu Liêm Khê viết ra, hoặc viết lúc cái học chưa thành lập,
và chê Hối Am không thấy rõ chỗ ấy. Xét ra, câu “Vô Cực nhi Thái Cực” là
chỗ uyên thâm trong cái học của Chu Liêm Khê, thế mà Lục Tượng Sơn lại
nghi là lầm và cứ cố chấp cái ý kiến của mình, cho nên thành ra hai bên
tranh luận mãi.
Chu Hối Am thì cho chữ “vô cực”, là không có phương sở, không có hình
dạng. Theo cái nghĩa ấy, thì câu: “Vô Cực nhi Thái Cực” nói cái ý rằng:
Thái Cực không có hình mà làm khu nữu căn để của vạn vật. Nói như thế là
tỏ ra rằng Thái Cực là cái đạo khu nữu, đại căn để, cũng như nói: Cái thể
