NHO GIÁO - Trang 441

của lý ấy vô thanh khứu, vô phương sở, mà vẫn là Thái Cực. Vậy thì “Vô
Cực” và “Thái Cực” vẫn là một, chứ không phải là hai. Hiểu như thế, thì
câu của Chu Liêm Khê chỉ nối cái chân thể của lý Thái Cực mà thôi, chứ
không có nghĩa phân ra “vô” với “hữu” hai thể khác nhau.
Thiểt tưởng ai xem kỹ câu: “Vô Cực nhi Thái Cực” cũng phải hiểu như Chu
Hối Am thì mới đúng nghĩa. Nhưng chỗ này Lục Tượng Sơn hiểu chữ
“cực” ra nghĩa khác, cho nên mới nhất định không chịu. Sau cùng Chu Hối
Am viết thư nói rằng: “Lão thì nói “hữu” và “vô” là cho “hữu” và “vô” làm
hai thể; Chu Lièm Khê nói “hữu” và “vô” là cho “hữu” và “vô” là một. Xin
tử tế xem kỹ, chớ nên vội vàng chê bai. Nói “Vô Cực nhi Thái Cực” cũng
như nói “Vô vi chi vi”, không phải là bảo có một vật khác nữa, không phải
như là nói “hoàng cực, dân cực có phương sở, có hình tượng”, nhưng chỉ
nói cái chí cực của lý ấy vậy”. Sau Hối Am lại viết thêm rằng: “Như nói là
chưa phải, thì để ngày tháng qua lại, ta cứ mỗi người theo cái sở văn của
mình, và cứ làm cái sở tri của mình, chứ không mong cho phải đồng với
nhau”.
Chu Hối Am thường viết thư cho người ta rằng: “Học giả nên kiêm cả cái
sở trường của hai nhà, chỗ nên khinh suất mà chê bai. Nếu có điều hai nhà
không hợp với nhau, thì hãy để đừng bàn đến, cốt phải gắng sức ở chỗ cần
cấp của ta, là chỗ thiên lý và nhân dục cách nhau. Lục Tử Tĩnh bình nhật
lấy việc đem mình khiến các học giả cho thiên lý, không để một chút nhân
dục lẫn vào, làm cái chức trách của mình, quyết chẳng có những điều như
người ta nghi ngờ vậy”. Sau nhân có người viết thư chê Tượng Sơn về việc
tranh luận hai chữ “Vô Cực”, Chu Hối Am đáp lại rằng: “Từ khi nhà Tống
dời về phía nam đến nay, những người thật có công phu lý hội được cái đạo
của thánh hiền, chỉ có Lục Tượng Sơn với ta mà thôi. Ta thật lấy làm kính
trọng, các người chớ nên khinh nghị”.
Về lúc vãn niên, Chu Hối Am cũng nhận biết là cái học của mình có nhiều
điều sai lầm, muốn sửa đổi lại, nhưng vì đã già yếu không thực hành được.
Đó là một điều ta nên biết mà xét cho kỹ để phân biệt sự đồng, dị của họ
Chu và họ Lục.