THIÊN XVIII. NHO GIÁO ĐỜI MINH
(1368-1648)
Về cuối đời nhà Nguyên, việc triều chính đổ nát, giặc cướp nổi lên khắp
mọi nơi. Lúc ấy ở đất Giang Tô có Chu Nguyên Chương dấy binh đánh dẹp
được giặc ở vùng sông Trường Giang rồi đánh nhà Nguyên mà lấy lại nước
Tàu, lập ra nhà Minh.
Chu Nguyên Chương biết rằng việc trị dân trị nước cần phải có Nho học,
cho nên khi ông mới lấy được đất Giang Đông, ông liền mở nhà học ở trong
quận, cho bọn nho thần là Diệp Nghi
葉儀và Tống Liêm 宋濂 làm chức
ngũ kinh sư, Đái Lương
帶良 làm chức học chính, Ngô Trầm 呉沉 làm
chức huấn đạo để coi việc giảng dạy. Kịp khi ông lấy được đất Kim Lăng,
bèn đến mời các nho sĩ, khảo định lễ nhạc, mở nhà quốc tử học, và làm
miếu thờ Khổng Tử.
Năm Hồng Võ nguyên niên (1368) Chu Nguyên Chương lên làm vua, tức là
vua Thái Tổ nhà Minh, cho con các quan và những người tuấn tú trong dân
gian, ai thông văn nghĩa thì được vào làm quốc tử sinh. Năm sau có chiếu
nhà vua lập nhà học nhà hiệu ở các quận huyện. Lệ định ở phủ đặt một viên
giáo thụ và bốn viên huấn đạo; ở châu đặt một viên học chính và ba viên
huấn đạo; ở huyện đặt một viên giáo thụ và hai viên huấn đạo. Những sinh
viên đến học thì được miễn việc sưu dịch. Từ đó sự học ở trong nước lại
hưng thịnh lên.
Năm Hồng Võ thứ ba (1370) vua Thái Tổ mở khoa thi, lấy kẻ sĩ. Lúc đầu vì
nhà vua cần lấy người, cho nên thì luôn ba năm liền, rồi sau cứ ba năm thì
một lần; tháng tám năm trước thi hương, tháng hai năm sau thi hội.
Năm Hồng Võ thứ sáu (1373) vua Thái Tổ thấy những người do khoa cử
cất lên đều là người có văn mà không có thực, bèn xuống chiếu tạm đình
khoa cử trong mười năm, rồi sai hữu tư cất nhắc những người hiền tài, lấy
đức hạnh làm gốc, văn nghệ làm thứ.
Năm Hồng Võ thứ tám (1375) vua thấy ở chỗ đô ấp đều có nhà học, mà ở
chỗ thôn xã thì không, bèn xuống chiếu sai hữu tư lập xã học, cắt nho sư đi
