SÙNG NHÂN PHÁI
Cái học của phái Hà Đông thì thuần nhiên theo cái học của Trình, Chu, cái
học của phái Sùng Nhân, thì xuất nhập ở cái học của họ Chu và họ Lục. Bởi
vậy về sau môn đệ của phái này biến làm mấy chi phái có cái tông chỉ khác
nhau. Người đứng đầu phái này là Ngô Dữ Bật.
Ngô Dữ Bật. Ngô Dữ Bật
呉與弼, tự là Tử Phó 子傅, hiệu là Khang Trai
康齋, người đất Sùng Nhân, tỉnh Giang Tây. Hậu nho nhân lấy tên chỗ ông
ở mà gọi là Sùng Nhân phái.
Ông đọc sách Y Lạc uyên nguyên lục
伊洛淵源錄, khẳng khái có chí ở đạo,
bèn bỏ lối học khoa cử, hết sức tìm cho đến chỗ tâm tính của thánh hiền.
Ông nhà nghèo, nhưng cứ an bần lạc đạo, tự mình cày cấy lấy mà ăn, và lúc
nào cũng lo sự giáo hối không biết mỏi. Người bốn phương nghe tiếng ông,
đến học rất nhiều. Có mấy lần nhà vua vời vào làm quan, ông từ chối không
nhận.
Cái học của ông đại yếu ở sự hàm dưỡng tính tình và lấy sự khắc kỷ an bần
làm thực địa. Ông không thích trước thuật, ngôn động thì bình đạm. Ông tả
rõ cái tính tình ra ở hai câu thơ:
Đạm như thu thủy bần trung vị,
Hòa tự xuân phong tĩnh hậu công.
澹如秋水貧中味,
和若春風靜後功.
Ông theo cái học của Trình, Chu, nhưng vẫn ghé theo cái học của Lục
Tượng Sơn, có lắm điều xuất nhập ở hai cái học ấy. Bởi vậy học trò của ông
có ba người cao đệ là Hồ Cư Nhân, Lâu Lượng và Trần Hiến Chương, mỗi
người theo một tỏng chỉ khác nhau. Hồ Cư Nhân thì theo Trình, Chu, Lâu
Lương và Trần Hiến Chương thì theo về phái tâm học.
Hồ Cư Nhân. Hồ Cư Nhân
胡居仁, tự là Thúc Tâm 叔心, hiệu là Kính Trai
敬齋 (1434-1484), người đất Dư Can, tỉnh Giang Tây. Ông theo học Ngô
Dữ Bật, tuyệt nhiên không có ý thi cử ra làm quan. Tính ông rất thuần đốc,
