ngồi nói chuyện cả ngày không lúc nào nói đến lợi lộc. Sách của ông truyền
lại có bộ Cư nghiệp lục
居業錄.
Cái học của ông lấy trung tín làm đầu, lấy sự tìm cái phóng tâm làm cốt.
Ông nói rằng: “Biết được cái tâm sổng ra cũng là việc tốt, rồi tỉnh ra mà thu
liệm lại, đừng để nó chạy đi nữa, ấy là cái công phu chủ kính tồn tâm. Nếu
cái tâm không biết ở chỗ nào, mơ mơ màng màng, thì có công phu gì?” Ông
theo sự giữ cái tâm mà không mất, thì không gì bằng sự kính, vậy nên ông
lấy chữ kính mà làm chỗ nhà học.
Ông làm nhà ở trong núi, người ở các nơi đến học rất đông. Ông bảo học trò
rằng: “Học để cho mình, không cho người ta biết”. Ông lại thường hay nói
với người ta rằng: “Trong các học thuyết khác không có học thuyết nào gần
cái học của ta bằng Thiền học bên Phật. Những kẻ học giả về sau ngộ nhận
hai chữ tồn tâm, hay theo về Thiền học, muốn bỏ hẳn sự tư lự để cầu lấy
tĩnh, chứ không biết rằng thánh hiền chỉ răn cẩn thận lo sợ để không có sự
nghĩ bậy. Như thế, không cầu tĩnh mà chưa từng đã không tĩnh. Bởi sự ngộ
nhận ấy cho nên kẻ học thấp thì đắm vào chỗ công lợi, kẻ học cao thì phóng
túng ở chỗ hư không, thành ra có hai cái vạ, một là sở kiến không thật, hai
là cái công phu gián đoạn”. Ông bèn làm bài Tiến học châm rằng: “Thành
kính lý lập, bản tâm tự tồn, lực hành lý cửu, toàn thể giai nhân, cử nhi thố
chi, gia tề quốc trị, thánh nhân năng sự tất hỹ
誠敬旣立，本心自存，力
行旣久，全體皆人，举而措之，家齊國治，聖人能事畢矣: Thành kính
đã lập, cái bản tâm tự còn, cố sức làm đã lâu, thì toàn thể đều là nhân, đem
ra mà thí thố ở đời, thì nhà tề nước trị, việc hay của thánh nhân hết vậy”.
Ông với Trần Hiến Chương cùng theo học Ngô Dữ Bật, nhưng ông theo cái
học thuyết của Trình, Chu, mà Trần Hiến Chương thì theo cái học thuyết
của Lục Tượng Sơn. Cho nên ông chê cái học của Hiến Chương rằng: “Cái
học Hiến Chương gần với thiền ngộ, thành ra hào phóng. Lối ấy đã thành,
thì cái hại không nhỏ vậy”.
Hồ Cư Nhân cứ ở chỗ ẩn mà lo sửa mình, chung thân không ra làm quan,
người ta cho là sau Tiết Huyên chỉ có ông là người chính hơn cả.
Lâu Lượng. Lâu Lượng
婁諒, tự là Khắc Trinh 克貞, hiệu là Nhất Trai 一
齋, người đất Quảng Tín, tỉnh Giang Tây. Thuở trẻ có chí ở Thánh học, sau
