Cái học của ông lấy chữ “hư” làm cơ bản, lấy chữ “tĩnh” làm môn hộ, lấy tứ
phương thượng hạ, vãng cổ lai kim, dắt díu sát hợp với nhau làm khuôn
phép, lấy nhật dụng thường hành khác nhau làm công dụng, lấy cái khoảng
'vật vong, vật trợ’ làm cái phép mà thể nhận, lấy sự không phí sức mà ứng
dụng không sót làm thực đắc. Xa thì ông tựa như Tăng Điểm, gần thì giống
như Nghiêu Phu. Ông dạy người ta chủ lấy tĩnh: bảo ngồi ngay mà tìm cái
tâm, giữ cái tĩnh mà nuôi cái đoan nghê
端倪. Đoan nghê là cái mầm đạo,
tức là tâm có thể được mà nghĩ, miệng không có thể được mà nói ra. Có
người bảo ông làm sách, ông nói rằng: “Ta từ thuở 27 tuổi theo học thầy
Ngô Dữ Bật, học hết các sách thánh hiền đời xưa, nhưng vẫn chưa thấy chỗ
nhập xứ. Sau về nhà tìm cách dụng lực mãi cũng không có cái sở đắc. Ta
bèn bỏ cái phiền phức mà tìm cái giản ước, ngồi tĩnh tọa lâu, thấy rõ bản thể
của tâm. Khi cái tâm đã hiện lộ ra, thì sự thù tạc hằng ngày cứ tùy cái muốn
của ta, như con ngựa được cởi hàm thiếc ra vậy”. Ông lại nói: “Học cần có
sự tự lập và sự đại nghi, thiếu hai cái ấy không thể có sở đắc được”.
Cái học của ông và cái học của Vương Thủ Nhân không trực tiếp với nhau,
nhưng về đường tinh vi, thì gần giống nhau. Vả lại người cao đệ của ông là
Trạm Nhược Thủy làm bạn với Vương Thủ Nhân, thành thử cái học của
Bạch Sa và cái học Diêu Giang cũng có ảnh hưởng gián tiếp rất rõ vậy.
Trạm Nhược Thủy. Trạm Nhược Thủy
湛若水, tự là Nguyên Minh 元明,
hiệu là Cam Tuyền
甘泉, người đất Tăng Thành, tỉnh Quảng Đông, đỗ tiến
sĩ, làm quan đến chức lại bộ thượng thư ở Nam Kinh, rồi về trí sĩ, ngoài 95
tuổi mới mất. Ông thường cùng với Vương Thủ Nhân giảng học, nhưng
mỗi người theo một tông chỉ khác nhau. Ông thì lấy sự “tùy xứ thể nhận
thiên lý
随處體認天理” làm tông chỉ. Vương Thủ Nhân thì lấy “trí lương
tri
致 良 知 ” làm tông chỉ. Hai người thường có nghị luận sự đồng, dị.
Vương Thủ Nhân bảo: “Tùy xứ thể nhận thiên lý, là cầu thiên lý ở ngoài cái
tâm, không thể cưỡng cho tâm với lý hợp làm một được”.
Trạm Nhược Thủy bảo: “Dạy chữ cách là chính, chữ vật là mối nghĩ, như
thế cách vật là chính cái mối nghĩ. Nếu không thêm cái công phu của học,
vấn, tư, biện, hành, thì cái mối nghĩ chính hay không, không số cứ vào đâu
mà biết được”.
