Về sau Hoàng Tôn Hi bàn chỗ này, có nói rằng: “Dương Minh nói: Chính
cái mối nghĩ, tức là trí cái tri vậy. Nếu không có học, vấn, tư, biện, hành, thì
sao cho là trí được. Như thế không đủ bẻ cái thuyết cách vật của Dương
Minh. Cam Tuyền thì bảo tâm thể nhận vạn vật mà không sót, mà Dương
Minh thì trỏ cái ở trong xoang tử làm tâm, cho nên có sự biện luận về nội
thị ngoại phi. Song cái lý của thiên địa vạn vật không ngoài được cái ở
trong xoang tử, tức là cái bụng, cho nên thấy cái quảng đại của tâm. Nếu lấy
cái lý của thiên địa vạn vật, tức là cái lý của tâm ta, mà tìm ở thiên địa vạn
vật, cho làm quảng đại, thì Cam Tuyền vẫn bị cái cựu thuyết câu thúc.
Thiên lý không có chỗ nhất định, mà tâm là chỗ nhất định; tâm không có
chỗ nhất định, mà tịch nhiên vị phát là chỗ nhất định; tịch nhiên bất động,
thì cái cảm là ở trong cái tịch nhiên. Vậy thì cái mà thể nhận là cũng chỉ thể
nhận được ở chỗ tịch nhiên mà thôi. Nay nói rằng ‘tùy xứ thể nhận’, chăng
lẽ là thể nhận ở chỗ cảm. Vậy thì cái thuyết của Cam Tuyền vẫn không
xuôi”.
Học giả thuở ấy có người học Cam Tuyền rồi sang học Dương Minh, có
người học Dương Minh rồi sang học Cam Tuyền. Những người trứ danh
trong phái Cam Tuyền là: Lữ Hoài
呂懷, tự là Nhữ Đức 汝德, hiệu là Cân
Thạch
巾石; Hà Thiên 何遷, tự là Ích Chi 益之 hiệu là Cát Dương 吉陽;
Hứa Phu Viễn
許孚遠, tự là Mạnh Trọng 孟仲, hiệu là Kính Am 敬菴. Tuy
nhiên cái học của Cam Tuyền vẫn không thịnh bằng cái học của Dương
Minh.
NHỮNG DANH NHO KHÁC
Ngoài những người thuộc về các học phái, còn có những người như La
Luân, Thái Thanh, La Khâm Thuận, v.v. cùng đồng thời với Trạm Cam
Tuyền và Vương Dương Minh đều là học giả trứ danh cả, nhưng không lập
thành ra học phái lớn.
La Luân. La Luân
羅倫, tự là Di Chính 夤正, hiệu là Nhất Phong 一峯,
người đất Vĩnh Phong, tỉnh Giang Tây, đỗ tiến sĩ, làm chức hàn lâm tu soạn,
rồi thôi quan về ẩn ở núi Kim Ngưu dạy học. Tính ông rất cương giới, nhà
